Le ba’alche’a’ jatsa’an ichil le sajbe’entsil yanik u ch’éejelo’ob, kex ma’ jach táaj talam yanik walkila’, ba’ale’ lela’ beey u tukulta’alo’ ya’ab u k’askúunta’al tu’ux ku kajtal yéetel tumen ku máan chukbil.
Anatidae u k’aaba’ tu’ux u taal u ch’i’ibal, tu’ux xan mootschaja’an uláak’o’ob je’el bix siisnée yéetel gaansóo, ichil uláak’o’ob.
“Boox paatoe’ nojoch u wíinkilal tumen kóoch, yéetel u yooke’ kóom. U xiibile’ maas jach nuuktak ti’ u xch’uupil, tumen ku chukik ichil 65 tak 80 sentiimetróos”, tu ya’alaj Jacqueline May Díaz, máax beetik u k’a’aytajilo’ob u múuch’kabil Desarrollo y Medio Ambiente, A.C.
En español: Pato real mexicano, una especie solitaria en peligro
Tu tsolaj u xaawe’ tiich’il táanil; mu’uk’an u yíich’ak yéetel yan u yej. U xiik’e’ nojochtak yéetel chowak u nej. Mina’an u jela’an u boonil u k’u’uk’mel ichil u xiibil yéetel u xch’uupulil, tumen booxtak yéetel yaan súutuke’ ku léembal u ya’axil, beyxan yaan tak u sakil. U xaawe’ óol booxtaj yéetel u koje’ boox yéetel sak.
U aalil u xiibile’ ku náakal ichil 2 tak 4 kiloos yéetel u xch’uupulile’ ichil 1 tak 1.5 kiloos. Ku jaantik moots’o’ob, i’inajo’ob yéetel u sóol che’, ichil uláak’ ba’alo’ob.
Boox paatoe’ ku yila’al México ku yila’al tu noojolil Sinaloa tak Chiapas, beyxan Nuevo León tak Tamaulipas yéetel U Petenil Yucatán. Ba’ale’ beyxan tak tu chúumukil Argentina.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
