Ba’ax k’ajóolta’an beey Sistema Arrecifal Mesoamericano (SAM) p’el yanik tu paach Gran Barrera de Coral, tu lu’umil Australia, ts’o’okole’ le yáaxo’ k’ajóolta’an beey Arrecife Maya. U ka’ap’éel éekosistemaail, de beyo’, asab nojoch yaan ichil tuláakal yóok’ol kaab, tumen u chowakile’ ku náachtal tak maanal mil kiloometróos tu jáal ja’ilo’ob México, Belice, Guatemala y Honduras.
Te’elo’ ku béeytal u yila’al u jach jats’uts áaresifesil koral, yéetel maanal 500 u p’éel u jejeláasil kayo’ob, áako’ob yéetel teeko’ob, wa máanatis, beyxan u jejeláasil k’anxooko’ob, wa tíiburones, yéetel báayenas, je’el bix xan uláak’ u jejeláasilo’ob kuxtal yáanal ja’, je’ex chakte’ob yéetel k’áak’náabil su’uko’ob.
Arrecife Mayae’, k’aaba’inta’an beyo’ yóok’lal tu’ux yaan. K’a’anan ti’ wíinik tumen ya’abach ba’al uts ku ts’áak ti’, je’el bix u páajtalil u yantal tu’ux u ch’a’ak ba’al ti’al u jaantej, ba’ale’ beyxan ti’al u meyajtej, ba’ale’ beyxan tumen u yantale’, ku k’atik u beel k’a’amkach iiko’ob wa cháako’ob ku kóojolo’ob tak tu’ux yaan jáal ja’ob naats’ yanik ti’ wíiink.
En español: Conoce el ‘Arrecife Maya’, el segundo más grande del mundo
Kex tumen nonoj ba’al kuxa’an te’elo’, láayli’ xan yaan ba’alob sajbe’entsil yanik u ch’éejelo’ob tumen táan u takikubáaj wíinik; u ya’abile’ yaan ba’al u yil kéen u meyajt ba’ax yaan u yil yéetel turiismóo, tumen ku k’ujsa’al máak tak tu’ux yaan le jats’uts ba’alo’oba’ ti’al u béeytal u cha’antal.
Lalaj u yáax k’iinil junioe’ ku k’iimbesa’al Día Mundial de los Arrecifes, ti’al u k’a’ajsa’al u k’a’ananil u kaláanta’alob yéetel ma’ u seen takukibáaj máaki’ ti’al ma’ u k’askúuntalo’ob. Arrecife Mayae’ ti’ yaan Quintana Roo, tu tojil Cabo Catoche, tu xamanil le lu’umo’.
Ichil ba’ax a’ala’an tumen Comisión Nacional para el Conocimiento y Uso de la Biodiversidad (Conabio), le beyka’aj SAM yaan tu noj lu’umil Méxicoe’ jatsa’an beey réegular u ts’aka’anil.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
