Kex tumen ts’o’ok u chan máan k’iino’ob kíimko’obe’, yaan 18 u p’éel wíinkilalo’ob ts’aka’antako’ob jach tu beel, tu kúuchil Chiesa dei Morti, (u najil k’uj Kimeno’ob), yaan tu kaajil Urbania, Italia. Te’elo’ yaan jun jaats k’ajóolta’an beey Cementerio de las Momias, tu’ux líik’sa’ab, tu ja’abil 1833, u wíinkilal le kimen máako’oba’.
U xíimbalta’al le kúuchila’, ku béeytal u beeta’al ich 10 minutóos, ka’alikil u tsikbalta’al tumen Giovanni Maestrini, máax xan kaláantik le najil k’ujo’, yóok’lal máax ti’alintik ka’ach le wíinkilalo’obo’.
Ichilo’obe’ ti’ yaan u wíinkilal juntúul xlo’bayen chúupal máax yaan ti’ ka’ach siindormée de Down, beyxan juntúul ko’olel jkíim ka’alikil táan u yantal u chaam paalil yéetel juntúul máak kuxa’an ka’aj mu’ukij.
En español: Conoce el Cementerio de las Momias en la Iglesia de los Muertos de Italia
U najil k’uj Kimeno’obe’ yanchaj yóok’lal Cofradía de la Buena Muerte, junmúuch’il áantaj tu’ux táakpaj 120 u túul máako’ob, máaxo’ob, ti’al u ja’abil 1567e’ tu jets’aj u káajsik u meyajtiko’ob jejeláas ba’al yaan u yil yéetel u mu’ukul kimeno’ob, beyxan u yáantiko’ob máak mina’an u taanaj, u jatsiko’ob áantaj ku ts’a’abal ti’al óotsil máako’ob, yéetel u beetiko’ob u tsolts’íibil máaxo’ob ku kíimilo’ob te’e noj kaajo’.
Tu jo’oloj máanak molbil wíinkilalo’ob jach ts’aka’antak tu beel yóok’lal u kuuxumil Hipha bombicina pers, u múuch’il máako’obe’ tu jets’o’ob ti’al u ja’abil 1831e’ u beetiko’ob u jaatsil najil k’uj tu’ux ku líiksa’al wíinkilalo’ob, yéetel tu’ux ku ts’a’abal e’esbil.
Beey túuno’, kuuxume’ ma’ táan u cha’ik u ts’úukul mix u tu’ubtal wíinkilalo’ob, le beetik jach tu beel ts’aka’antako’ob.
U kúuchil Cementerio de las Momias ti’ yaan ti’ jump’éel u tséelikilo’ob U najil k’uj Kimeno’ob, le beetike’ láayli’ yaan xan boono’ob yéetel kili’ich wooj wíinkilalo’ob k’a’anantak ti’al u kajnáalilo’ob Urbania.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
