Clara Zepeda
Tu noj lu’umil Méxicoe’, ichil lajuntúul máak 53 u ja’abil wa maanal ti’e’, óoxtúule’ tu máansaj talamil yaan ba’al u yil yéetel taak’in, yóok’lal u pak’be’en k’oja’anil Covid- 19, beey úuchik u chíikpajal ichil u xookil Encuesta Nacional sobre Salud y Envejecimiento en México (Enasem) 2021.
Ichil ba’ax chíikpaj ti’ xook beeta’ab tu waktéenil tumen Instituto Nacional de Estadística y Geografía (Inegi) yéetel Universidad de Texas Medical Branch, talamilo’ob yanchaj ti’ 25.9 miyoonesil máako’ob yaan 53 u ja’abil, wa maanal ti’e’, yanchaj tumen mina’anchaj u taak’inil u maniko’ob ts’aak, úuchik u chíikpajal 54.3 por siientoil ti’ tuláakal talamo’ob ila’abij, ka’akil le yaan ba’al u yil ti’al u ma’anal janale’, chíikpaj 54.2 por siiento.
Pak’be’en k’oja’ane’ tu beetaj u yantal u jejeláasil talamo’ob yaan ba’al u yil yéetel taak’in, je’el bix u manik máak ts’aak, u manik u yo’och, u beetik bo’olob, ichil uláak’ ba’alo’ob.
En español: En apuros para comprar medicamentos y comida tres de cada 10 personas mayores de 53 años: Inegi
Xooke’ tu ye’esaj yaan 2.9 miyoonesil nojoch máak, yaan u ja’abil je’ex le máaxo’ob k’áatchibta’abo’obo’ (15.8 por siiento) ma’ jbini’ wa tu xánachaj tak ka’aj bin tu siitáa, tumen ma’ béeychaj u jóok’sik jump’éel siitai’, (80.9 por siiento); tumen tu tukultaje’ talam wa yaj ku yu’ubike’ je’el u páa’taje’ (12.3 por siiento), wa ma’ tu chúukpajal u tojol ti’ (3.1 por siiento).
“Ojéela’an bajux ku xu’upul ti’ ba’ax k’aaba’inta’an beey gasto de bolsillo, lela’ leti’e’ kéen yanak u bo’ota’al jejeláas ba’ax k’a’abéet ti’al u toj óolal jump’éel baatsil, je’el bix ti’al u bo’ota’al kóonsultáa wa u bin máak yiknal ts’akyaj yano’ob ti’ farmaasyáas. K’áatchi’ beeta’abe’ ma’ tu xak’altaj ba’alo’ob yaan ba’al u yil yéetel beyka’aj taak’in ku xu’upuli’, ba’ale’ ku béeytal u nupa’al yéetel u xuupil gasto de bolsillo. Ti’ le máaxo’ob ma’ béeychaj u jóok’sik u siitaobe’, míin yanchaj u bo’otiko’ob kóonsultáa ti’ pribaadó najil ts’akyaj, wa leti’e’ 3 por sientoil mina’anchaj taak’in ti’al u beetik u gastoil bolsillo tumen ma’ yanchaj u taak’inili’, tu ya’alaj Mauricio Rodríguez”, máax jo’olbesik u jaats meyajil estadísticas sociodemográficas ti’ u mola’ayil Inegi.
Ichil ba’ax chíikbesa’ab tumen Enaseme’, kaaj ku meyaj yéetel náajaltik taak’ine’ ku chukik 27.5 por siento ko’olel yéetel xiibe’ 65.7 por siento. Ti’ le 25.9 miyoonesil máaxo’ob yaan 53 u ja’abil wa maanal ti’, tu noj lu’umil Méxicoe’, 14.1 myoonese’ ko’olel yéetel 11.8 miyoonese’ xiib.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan