Erik Ruiz, juntúul máak ku ch’a’ak oochelo’obe’, xáanchaj maanal kamp’éel k’iin táan u xíimbaltik u k’áaxilo’ob Chiapas, ti’al u béeytal u ch’a’ak u yoochel juntúul ketsal; jach ta’aytak u luk’ul te’elo’ ka’aj béeychaj u beetik.
Leti’e’ tu tsikbaltaje’, tu máansaj ya’abach ba’alo’ob ka’aj k’uch tu péetlu’umil Chiapas, tumen yanchaj u náachtal ti’ u xíimbal, yéetel ma’ jach páatchaj u jach wenel tu beel, ts’o’okole’ jach ooxol te’e k’iinako’obe’.
Ichil ba’ax tu ya’alaj jch’a’a oochele’, jach ma’ tu tuklaj wa je’el u béeytal u yilik le ch’íich’o’ tumen kex jo’op’éel oorasil náach yaan ti’ k’áax tu’ux ku xik’nal, chéen ba’axe’ u kúuchil u jáayal péepen k’áak’e’ ti’ yaan kex óoxp’éel ooras náach ti’ le tu’ux ku yantalo’; kex beyo’, tu ts’ook súutukile’, juntúul ketsal jnáats’ te’e tu’ux táan ka’ach u xíimbal múuch’ yéetel le ku máano’.
En español: Como ver una aurora boreal: Fotógrafo narra su encuentro con un quetzal en Chiapas
“Tin óol náachkunsimbáaj ti’ le múuch’o’, chéen ka tin wu’uyaj u ya’alal “¡táan u taal le ketsalo’!’. In k’aabo’obe’ káaj u kikiuláantik, ka’aj náats’en yiknalo’ob ba’ale’ mix ba’al tin wilaj, mix ba’al tin wu’uyaj; tin paakat ti’ tuláakal in bak’pachil, ba’ale’ mix máak ilik. Máax beelkunso’one’, náats’ tak tu’ux yaan le che’obo’ ka tu ya’alaj ‘¡je’el yaan te’elo’!’, ka’aj káaj u kikiláankil in wook. Séebchaj in ch’a’ak in wiik’, yéetel tin k’abe’ óoli’ beey káaj u na’akal mejen síinik. Tu ts’u’ k’áax, óol k’as náach ti’ to’on, ma’ jach chíika’ani’”, tu tsikbaltaj Erik.
Jach ma’ xáanchaje’, ka’aj náats’ ketsal tak tu’ux yaan leti’. Ruize’ tu ya’alaje’ u béeytal u ch’a’ak le oochelo’oba’, óol je’ex bix ka’aj béeychaj u ch’a’ak u yoochel k’áak’ wiits, wa ka’aj béeychaj u cha’antik u ki’ichkelem sáasilo’ob ka’an.
“T’úuch’ tin táan, tak ilekbáaj, mix táan ka’ach u béeytal in líik’sik in kaamaráa, mix taak ka’ach in péeki’, ma’ in k’áat ka xi’iki’, ka tak ka’a paktekbáaj, ti’ lelo’, béeychaj in ch’úuyik in kaamaráa; jach táan utschaj tin wich, ki’ichkelem ba’al, je’el bix ka tin wilaj u wáak’al k’áak’il wiits. K’áal in kaal, ka je’el yóok’ol kaab”, tu ts’íibtaj Erik.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
