Tu jáal ja’il, tu méek’tan kaajil San Ignacio, Sinaloae’, yaan junmúuch’ basaltikóo tuunich, jóok’ ti’ wiits k’áak’, tu’ux póola’ab ts’íibo’ob ichil u ja’abilo’ob 900 tak 1100 ti’ u jaatsk’iinilo’ob Nuestra Era. Te’elo’, ku yila’al bix tuukul máasewal kaajo’ob kuxlaj te’e k’inako’obe’.
U kúuchil Zona Arqueológica Las Labradas ets’ekbal tu’ux yaan chakte’ob, yéetel yaan kex 700 u p’éel úuchben wooj póola’an, tu’ux ku yila’al xíiwo’ob, nikte’ob, ba’alche’ob yéetel uláak’ jeomeetrikóo ba’alo’ob, ts’o’okole’ kex yéetel beyka’aj isíinsa’an tumen k’áak’nabe’, ma’ k’asaki’.
Ichil ba’ax woojole’ ku jach chíikpajal ka’ap’éeli’, tumen ku tukulta’ale’ ku ye’esik le ka’apuul úuchik u k’áatal u eek’il Halley, beey a’alabik tumen u meyajnáalilo’ob u mola’ayil Instituto Nacional de Antropología e Historia (INAH).
En español: Conoce los grabados rupestres a la orilla del mar de Las Labradas, Sinaloa
Yaan kex kamp’éel tuunicho’ob e’esik wa ba’ax yaan u yil yéetel espaasyal ba’al, yéetel uáak’o’ob tu’ux ts’a’aban xookolo’ob.
Beyxan yaan woojo’ob chíikbesik u kanti’itsil yóok’ol kaab, ba’ale’ INAHe’ u ts’áamaj k’ajóoltbile’ yaan uláak’o’ob e’esik u k’iimbesajil kéen k’éexek u máan k’iin.
Te’e k’áaxo’, kaxta’an manal 20 u p’éel kaajtalilo’ob káaj u jéets’elo’ob lik’ul u ja’abilo’ob 7000 tak 5500 ma’ili’ okok u jatsk’iinilo’ob Nuestra Era, ba’ale’ póol meyaj beeta’an te’e tuunicho’obo’, ku tukulta’abe’ ya’abach ja’abo’ob paachil ka’aj beeta’abij.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan