K’iin aka’aj yanchajo’ob ik’elo’ob kaabe’, maas jach táaj úuchben ti’ le miyoonesil ja’abo’ob ku tukulta’alo’, ts’o’okole’ yanchajo’ob ti’ jump’éel úuchben noj lu’um, beey chíikpaj ti’ jump’éel túumben xaak’al beeta’abij.
Junmúuch’ máako’ob jo’olbesa’anob tume u ajxak’al xokilo’ob Universidad Estatal de Washington (WSU) tu jach xak’alt u ch’i’ibal u yik’elo’ob kaab ka’aj ila’abe’ yaan kex 120 miyoonesil ja’abo’ob tak Gondwana, tu’ux xan oka’an tak África yéetel América del Sur k’ajóolta’an walkila’.
Te’e meyajo’, ajxak’al xooko’obe’ tu kaxto’ob yaan ba’ax e’esik u yik’elo’ob kaabe’, maas úuch yanako’ob ti’ le ku tukulta’alo’, ts’o’okole’ séeba’an úuchik u yantal u jejeláasil yéetel maas náachchajo’ob ti’ le ku tukulta’alo’.
En español: ¿Las abejas proceden de un antiguo supercontinente?: Esto revela nuevo estudio
Ba’ax túumben kaxta’abe’, jts’a’ab k’ajóoltbil tu pikil ju’unil Current Biology. “Úuch káajak u na’ata’al tu’ux u taal u yik’elo’ob kaab”, a’alab tumen Silas Bossert ti’ k’a’aytajil ts’íib, máax ku yáantaj meyaj tu kúuchil Departamento de Entomología de WSU, máax múul meyajt xaak’al yéetel Eduardo Almeida, jka’ansaj ti’ u noj najil xook Universidad de São Paulo, Brasil.
Úuchik túun u beeta’al múul meyaje’, béeychaj u beeta’al muestreo yéetel xaak’al ti’ kóomputadoráa. U múuch’ meyajil Bossert yéetel Almeidae’ tu nupaj yéetel tu ketaj u jeenesil maanal 200 u p’éel u jejeláasil u yik’el kaab. Jke’et yéetel u chíikul u reestosil 185 u foosilées jejeláas ik’elo’ob kaab, je’el bix xan jayp’éel ti’ le ts’o’ok u ch’éejelo’ob, tumen beyo’ béeychaj u k’as na’ata’al bix úuchik u k’éexelo’ob yéetel tu’ux u taal u ch’i’ibalo’ob.
Ts’o’okili’ u yáax je’ets’el tumen u jeel ajxaak’alo’obe’, yáax ik’elo’ob kaabe’ míin k’éex u wíinkulalo’ob ti’al u súutulo’ob xuux, tumen ka’aj káaje’ leti’ob ku máano’ob janal, ba’ale’ ka’aj ts’o’oke’ leti’ob máan u monla’ant kaab. Le xaak’ala’ ku ye’esik yanchaj lu’um, tu chik’inil Gondwana, tu jats k’iinil Cretácico temprano, tu’ux ila’ab ik’elo’ob kaab.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
