U k’aaba’e’ Amira Guadalupe Ramos. Juntúul ti’ le 25 u túul ko’olel láayli’ u yojel bix u meyajta’al fíiligraanáa tu péetlu’umil Yucatán, jump’éel its’at ba’al tu bin u ch’éejel u beeta’al yóok’lal jejeláas ba’alo’ob, ba’ale’ láayli’ u kaxtik u ka’a líik’il.
Amirae’, u yóoxpáak ch’i’ibal tu kan u jit’ le jats’uts metalo’, ts’o’okole’ u ts’áamaj u yóol ti’al u yilik ma’ u ch’éenel u beeta’al le meyaja’, tumen walkila’ chéen tu kaajil Jo’, Kanasín yéetel Poxilá ku beeta’al.
Beey túuno’, leti’e’ káaj u kanik ka’ach 12 u ja’abil, ts’o’okole’ walkila’ táan xan u ka’ansik u paalalo’ob ti’al u meyajtiko’ob xan, tumen beyo’, ma’ xan tu bin xu’ulul u beeta’al le jats’uts jiit’o’.
“14 u ja’abil in waal, yéetel u xch’uupile’ 18, ba’ale’ tene’ kin wa’alik ti’e’, kex ka u ts’o’oks u xookil yaanal ba’ale’, ma’ k’aas ka u kan bix u meyajta’al fíiligraanai’, tumen leti’e’ ba’ax tu kan u beet kbaatsil, ts’o’okole’ mix a wojel ba’ax k’iin kéen k’a’abéetchajak wa bajux taak’inili’”, tu tsikbaltaj úuchik u tsikbal yéetel La Jornada Maya.
En español: Amira y su lucha por preservar la filigrana, el arte de tejer en metal
Ichil ba’ax a’alan tumen u mola’ayil Instituto Yucateco de Emprendedores (Iyem), tu jo’oloj xoka’akob máaxo’ob meyajtik le je’ela’ tu lu’umil Yucatán, ila’abe’ chéen 25 máak beetik, le óo’lale’ jo’olpóopo’obe’ táan u kaxtik u táakmuk’tik nu’ukbesajo’ob ti’al u kaláanta’al ma’ u sa’atal le its’atila’.
Ts’o’ok jo’op’éel ja’abo’ob káajak u jach ts’áak u yóol Amy, je’el bix pata’anil u k’aaba’, ti’al u nojochkíinsik u meyajil jóoyeria ku beetik yéetel fíiligraanáa, ts’o’okole’ yóok’lal le je’elo’ ku chan yantal u náajal taak’in, tumen ichil u paalale’ yaan juntúule’ ma’ uts u yu’ubaji’, le beetik k’a’abéet áantaj ti’.
Yéetel u yáantajil Fondo Nacional para el Fomento de las Artesanías (Fonart) beyxan Iyem, u kúuchil Joyeria Amy Ramos ts’o’ok u ch’a’ak u muuk’, tumen béeychaj u beeta’al u táayeril, u ma’anal u nu’ukul meyaj yéetel táan u kaxta’al u ch’a’ak bej.
Uláak’ ba’ale’, ikil tu bin u mu’uk’antale’, Amye’ ku béeytal u ts’áak meyaj ti’ uláak’ kantúul máak ts’o’ok u kanik u meyajt fíiligraanáa ti’al xan u náajalta’al taak’in ti’al u kuxtalo’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
