Tu ja’atskabil k’iin jo’oljeak lunese’, u kajnáalilo’ob Ixil, táaka’ano’ob ichil u múuch’il Defensores y Protectores del Futuro de Ixil, tu tsikbaltajo’ob chi’ichnakil káaj u máansiko’ob walkil jayp’éel ja’abo’ob paachil tumen tak walkila’, táan u jach talamtal ba’al yóok’lal. Ts’o’ok tak u yantal xwo’okinil yéetel ajkanan kaajo’ob le p’isk’iinil máaniko’, úuchik u k’a’alal u yookbal jump’éel k’áax ku p’isik 324 eektaareas, le beetike’ tu páayt’antajo’ob u jo’olpóopil u lu’umil Yucatán ti’al u ts’aatáanta’al tu beel le ba’ax táan u yúuchula’.
Maanal ti’ junk’aal máako’ob, ichil kolnáalo’ob yéetel éejidataryo’obe’, tu beetajo’ob k’a’aytajil tsikbal tu’ux tu ya’alo’ob bix ts’o’ok u jelpajal u kuxtalo’ob úuchik u k’a’alal u yookbal le k’áax je’elo’, tumen ichile’ ti’ yaan u paak’áalo’obi’, ba’alche’ob ku tséentiko’ob yéetel ba’ax k’a’abéet ti’ob ti’al u koonolo’ob, tu tsikbaltajo’ob.
“Ma’ túumben ba’al le ku yúuchula’, jala’ache’ u yojel (...) jach táan u topiko’ob, táan u k’askúuntiko’ob kpaak’áalo’ob”.
En español: Pobladores de Ixil llaman al gobierno de Yucatán a resolver conflicto ejidal
Beyxan, tu biinsajo’ob mejen paak’áalo’ob yéetel kaab béeychaj u jóok’siko’ob, tumen “ook’najeake’ utschaj k-okoli’, ka’aj luk’ le ajkanan kaajo’obo’, ts’o’okole’ le ba’ax ktaasmaja’ u ye’esajil yaan ba’alo’ob kmeyajtmili’”, tu ya’alaj juntúul ko’olel ka’alikil u ye’esik u k’aaxilo’ob raabanóo yéetel silaantróo.
Tu súutukil úuchik u beeta’al tsikbale’, xoka’ab u jets’t’aanil jala’ach tu’ux ku je’ets’ele’, le k’áax je’elo’ u ti’al u yúuchul múul meyaj, “yaan bix k-e’esik le éejido je’elo’ u ti’al kaaj”, tu ya’alajo’ob.
Beey túuno’, tu tsikbalto’obe’, tak walkila’ mixmáak ti’ u mola’ayil jala’ach ts’o’ok u ye’esik ju’un e’esik ku béeytal u k’a’alal le k’áaxo’, mix xan ju’un e’esik k’éex máax ti’alintik.
Kajnáalo’obe’ tu ya’alajo’ob “maanal 600 u túul máak táan u meyaj te’e k’áaxo’, ts’o’okole’ ti’ ku jóok’siko’ob taak’in ti’al u tséentikubáajo’ob. Ma’ k’aasil máako’oni’, to’on u kajnáalilo’ob Ixile’ yaan kpáajtalilo’ob”.
Uláak’ ba’al tu tsikbaltajo’obe’, mantats’ u líik’sa’al droono’ob te’e baantao’, ts’o’okole’ ti’al u béeytal u yokolo’ob te’e k’áax k’ala’ano’, ku yantal u yáax e’esik u INEo’ob ti’al u ye’esiko’ob kaja’ano’ob Ixil.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
