U yila’al le ama’, de seda dorada, (Trichonephila clavipes) táanka’abe’, ku ye’esik uts yanik che’ob yéetel xíiwo’obi’, beey tu ya’alaj César Raciel Lucio Palacio, máax ku meyaj tu najil xook Frontera Sur-Unidad Chetumal.
Tu tsolaj le chan ba’alche’a’ k’as nojoch, tumen u wíinkilale’ je’el u k’uchul u p’is tak ka’ap’éel sentimetróos u chowakil. Ts’o’okole’ ku yantal tu’ux chokoj u yooxol yéetel tu’ux yaan úumedad, tu noj lu’umil México, ba’ale’ yaan xan ku yila’al tu noojol-lak’inil Estados Unidos tak Argentina.
Yaan tu’ux suuk u yila’al. Ts’o’oke’ k’a’abéet ti’ che’ob yéetel u k’ab che’ob tumen ti’ ku t’inik u nojoch k’áano’obi’. “Ku páajtal tak u ya’alale’, múuch’ kaja’an yéetel uláak’o’obo’ tumen ya’abach ti’ leti’obe’ kéen u yilo’ob ts’o’ok u ji’it’il jump’éel k’áane’, ku beetiko’ob u jeel tu tséelilo’obi’, le beetik múuch’ yano’ob, ts’o’oke’ mix táan u paklan jaantikubáajo’ob”, tu ya’alaj.
En español: Araña de seda dorada, sinónimo de una vegetación saludable
Suuk u yila’al u xch’upul amilo’obi’. Ku kuxtalo’ob kex jump’éel ja’ab yéetel u yooko’obe’ jach chowaktak. Ti’ le ka’ats’íit yaan táanile’, yaan beey mejen tso’otso’ob tu’ux ku yu’ubiko’ob jejeláas ba’alo’ob. U xiibile’ maas chan mejentak, chéen wa ku jach ilik máak u k’áano’obe’, ku yila’al. Leti’obe’ ma’ tu máano’ob chuuk, tumen ku jaantiko’ob ba’ax ku p’a’atal tumen u xch’uupil.
U k’áane’ jach chíika’an, tumen óol beey k’aank’an doraadóo, yéetel kéen jula’ak tumen k’iine’ óoli’ beey ku léembale’, le beetik beey u k’aaba’o’. Ts’o’okole’ je’el u nojochkíinsa’al tak maanal jump’éel metróo y meedyóo u nojochil u wóolisil.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
