Le óoxp’éel deekadáas máano’obo’, cardiovascular k’oja’anilo’obe’ nonojchajo’ob, ts’o’okole’ “leti’e’ yáax ba’ax beetik u kíimil wíinik ichil tuláakal yóok’ol kaab”, yéetel u ja’abil máake’ ma’ xan jach táaj úuchbeni’. Tu ja’abil 1990e’ yanchaj 12.1 miyoonesil máak kíim yóok’lal le je’ela’, ts’o’oke’ ti’al 2021e’ jnáak 20.5, “le beyka’ajo’ tu chíikbesaj kex óox jaats ti’ le jaytúul máak kíim yóok’ol kaab”, jets’a’ab tumen World Heart Report 2023, beeta’ab tumen Federación Internacional del Corazón.
Beey túuno’, le k’ajóolta’an beey cardiopatía isquémica leti’e’ yáax ba’ax beetik u séeb kíimil máak ti’ 146 u p’éel noj lu’umo’ob ti’al xiibo’ob, yéetel ti’ 98 ti’al ko’olel, ts’o’okole’ ichil jo’otúul máak ku kíimile’, kantúule’ yaan ba’al u yil yéetel wa ba’ax tu piksi’ik’alo’ob, ba’ale’ ku yúuchul xan ti’ óotsil u’umo’ob, tu’ux ma’ jach ya’ab u náajal máaki’, ka’alikil ts’aak yéetel túumben ba’alo’ob ku yojéelta’al yóok’lal, beyxan ti’al u puksi’ik’al wíinike’ ku yantal ti’ ayik’al lu’umo’ob, “jach chíika’an ma’ keet yanik u ba’al yéetel le nojoch talamila’, ts’o’oke’ unaj u séeb ts’aatáanta’al”.
En español: Son enfermedades del corazón causa principal de muerte en el mundo
A’alabe’ “xaak’ale’ ku ye’esike’ láayli’ xan ma’ keet yanik icbhil xiib yéetel ko’oleli’, beyxan yóok’lal u ch’i’ibal máak yéetel beyka’aj taak’in ku náajalta’ali’, ichil uláak’ ba’alo’ob. Yóok’ol kaabe’ náach yanik ti’al u béeykunsik ka kéet yanak ba’ax ku beeta’al ti’al u kaláanta’al máak, beyxan ti’al u séeb na’ata’al wa leti’e’ k’oja’anilo’, ti’al u séeb ts’a’akal yéetel ti’al u ts’aatáanta’al cardiovascular k’oja’anilo’ob”.
Le viernes 29 ti’ septiembre máaniko’, máan u k’iinil Día Mundial del Corazón, tu’ux t’aanaj Zoé Robledo, máax jo’olbesik u mola’ayil Instituto Mexicano del Seguro Social (IMSS), ka tu ya’alaje’ u 80 por sientoil le manal 220 mil máak ku kíimil ja’ab man ja’ab tu noj lu’umil México yóok’lal u k’oja’anilo’ob tu puksi’ik’ale’, jach je’el u béeytal ka’ach u kaláanta’al wa ka séeb ila’ak tu bin u tsa’ayal ti’ máak.
Tsikbalnaj yóok’lal “u yóoxp’éel A te’e le IMSSo’”, tu’ux ku péektsilta’al ka utsil janal máak: u p’íitkunsa’al procesada ba’alo’ob yéetel ba’axo’ob jach táaj ch’ujujktak; u ka’ap’éelile’, u péeksikubáaj máak, yéetel u yóoxp’éelile’, u séeb beetik máak.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
