Wíiniko’obe’ maas táanil úuchik u máano’ob Norteamérica, beey chíikpaj úuchik u beeta’al túumben xaak’al xook beeta’ab ti’ pe’echak’o’ob úuch wojchajak tu kúuchil Parque Nacional de White Sands, tu noj kaajil Nuevo México, tu’ux k’a’abéetkunsa’ab ka’ap’éel meetodóos ti’al u béeytal u je’ets’el u yúuchbenil wa ba’ax.
Pe’echak’o’obe’ yaan ichil 21 mil tak 23 mil ja’abo’ob u yúuchbenil; lelo’ béeychaj u jets’a’al yéetel u teeknikasil je’ets’el u k’iinil ka’aj yanchaji, beeta’an yéetel radiokarboonóo beyxan lúuminiseensyáa optikaamente estimuladáa, a’alab tumen ajxak’al xooko’ob. Beey túuno’, yéetel le je’elo’, ku béeytal u je’ets’ele’, u jejeláasil wíinik Homo sapiens, ts’o’okili’ u jéets’el Norteamérica ka’alikil ma’ jach uts yanik ba’al ti’al u kuxtal máak te’elo’, tu ts’ook jaats k’iinilo’ob Edad de Hielo.
En español: Ya había seres humanos en América hace al menos 20 mil años: estudio valida huellas localizadas en Nuevo México
Jump’éel xaak’al beeta’ab tu ja’abil 2021e’, tu jets’aj pe’echak’e’ yaan kex 21 mil yéetel 23 mil ja’abil u yúuchbenil, úuchik u yila’al mejen i’inajo’ob taak’alo’obi’. Ba’ale’, yanchaj jaytúul ajxak’al xooko’obe’ ma’ tu jach éejentiko’ob le beyka’aj ja’ab jets’a’abo’.
“Lalaj teeknikáa meyajta’ab ti’al u je’ets’el u yúuchbenile’ yaan ba’ax no’ojantak yéetel yaan xan ma’ jachi’, ba’ale’ kéen je’ets’ek jump’éelili’ k’iin tumen óoxp’éel jejeláas teknikáas jela’antake’, chan mu’uk’a’an túun u béeytal u ya’alal beyka’aj k’iin yaan ti’ le wa ba’axo’”, tu ya’alaj Jeff Pigati, j-jeologóo ku meyaj Servicio Geológico de Estados Unidos (USGS) tu kaajil Denver, yéetel máax múul ts’íibtmaj xaak’al jts’a’ab k’ajóoltbil tu pikil ju’unil Science.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
