Kex tumen juntúul ba’alche’ taasbil úuchik u beeta’al tu petenil Yucatáne’,
meerech pata’an u k’aaba’ beey abaniquillo costero maya (Anolis sagrei mayensis) juntúul chan ba’alche’ k’ajóolta’an te’e lu’umilo’, ts’o’oke’ suuk u yantal ti’ noj kaajo’ob, a’alab tumen ajxaak’alo’ob. Ku tséentikubáaj yéetel mejen ik’elo’ob, je’ex amo’ob, ts’o’oke’ ku jaantik tak u mejenil kéen yanak.
Jbiologóo Emmanuel Cambranis Cab, máax xooknaj tu noj najil xook Universidad Autónoma de Campeche, tu ts’áaj k’ajóoltbile’ le chan meerecha’ tu ch’a’aj u moots’ tu petenil Cuba yéetel Bahamas, yéetel tu k’áak’náabil Caribe; ba’ale’ k’ujsa’an tak uláak’ lu’umo’ob, je’el bix México, Panamá, Taiwán, Singapur, Ecuador, Brasil, Israel yéetel Florida, Estados Unidos.
En español: Abaniquillo costero maya, especie que practica el canibalismo
Pedro Enrique Nahuat Cervera, máax táaka’an tu múuch’kabil Ekuneil Península de Yucatán, tu ya’alaj le chan ba’alche’a’ ku p’isik kex ichil 15 tak 20 sentiimetróos tak tu nej, ts’o’oke’ ku maas chowaktal ti’ u wíinkilal.
Beey túuno’, José Rogelio Cedeño Vázquez, máax ku meyaj tu kúuchil Colegio de la Frontera Sur, tu ya’alaje’ juntúul chan ba’alche’ óol piim u wíinkilal, ts’o’oke’ jejeláas u boonil u paach, ba’ale’ u ya’abile’ koob wa samal boox yéetel wi’iwits’ boox.
Yaan u p’o’ot tu yaanal u kaal, ti’ xoobe’ k’aank’an, chak k’aank’an wa óol chak; ti’al u xch’uupulile’ chichan ba’ale’ ku meyaj ti’, ts’o’oke’ yaan jayp’éel u boonil. U yaal u k’abe’ chowak, yéetel yaan u chan ts’u’uts’ukil, lelo’ u k’áat u ya’ale’ uts u ti’al tumen beey u séeb áalkab wa u síit’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
