Maanal u 50 por sientoil u jejeláasil anfibios yaan tu noj lu’umil Méxicoe’ sajbe’entsil yanik u ch’éejel wa jach ta’aytak u xu’ulul u yantalo’ob, beey úuchik u ts’a’abal k’ajóoltbil le winal máaniko, k’ucua’an tak 40.7 por sientoe’, tu ya’alaj x-xak’al xook ti’ u kúuchil Instituto de Biología (IB) ti’ u noj najil xook UNAM, máax táaka’an xan te’e xaak’al beeta’abo’, Gabriela Parra Olea.
Xookilo’ob beeta’an yóok’lal ba’alche’obe’, jts’a’ab k’ajóoltbil tu pikil ju’unil Nature; k’aaba’inta’ab Ongoing declines for the world’s amphibians in the face of emerging threats. Lelo’ jump’éel xaak’al jo’olbesa’an tumen Jennifer A. Luedtke, ti’ u múuch’kabil Unión Internacional para la Conservación de la Naturaleza (UICN), tu’ux xan táaka’an uláak’ ajxak’aalo’ob ti’ yóok’ol kaab, tu’ux xak’alta’ab 8 mil 11 u túul ba’alche’ob táaka’an ich Lista Roja jo’olbesa’an tumen múuch’kabil.
Ka’aj túun xak’alta’ab u jejeláasil anfibios yaan Méxicoe’, ila’abe’ ya’abach ti’ leti’obe’ sajbe’entsil yaniko’ob ikil u k’éexel wa u jelbesa’al bix u meyaj lu’um, tumen u ya’abil ba’alche’obe’ ma’ nojoch tu’ux ku kuxtalo’obi’, le beetik kéen ch’éenek u yantal nukuch k’áaxo’obe’, ku p’áata’al mina’an tu’ux u yantal tuláakal u ba’alche’ilo’obi’, tu ya’alaj.
En español: Extinción de anfibios aumenta el riesgo de enfermedades para humanos: Biólogo
Parra Oleae’ tu ya’alaje’ tu jo’oloj beeta’ak u ts’ook xaak’alil tu ja’abil 2004e’, -ka’aj káaj u ch’éejel anfibiose’- tak walkila’, ts’o’ok u je’ets’el mina’an kex 200 u jejeláasil anfibios. Ba’ale’ tu lu’umil Méxicoe’ ma’ jach chíikpajaki’, tumen k’a’abéet u máan kex 15 tak 20 ja’abo’ob ti’al ka je’ets’ek ts’o’ok u ch’éejel ba’alche’.
Talam u je’ets’el u p’áatal mina’an juntúul ba’alche’, tumen ku mujkubáajo’ob, ma’ k-ojel beyka’aj k’iino’ob ku beetiko’ob, je’el u máan tak ja’abo’ob te’e tu’ux taamo’, ts’o’oke’ kéen u yu’ubo’ob uts yanik ba’al ti’al u jóok’olo’obe’, ku ka’a chikbesikubáajo’ob, tu ya’alaj.
Méxicoe’ chéen tu yáanal Colombia yaan ichil lu’umo’ob tu’ux ya’ab ba’alche’ob sajbe’entsil u ch’éejel anfibios. Jump’éel péetlu’um tu’ux asab ya’ab u beeta’al xaak’ale’, Oaxaca, tu’ux ila’ab tu deekadail 1970, tumen ajxaak’al xoko’ob ti’ u lu’umil Estados Unidose’, ya’ab u jejeláasil anfibios yaan.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
