Ti’ jump’éel chan kúuchil jóok’sa’an Facultad de Estudios Superiores Iztacala (FES-I) ti’ u noj najil xook UNAM, junmúuch’ ajxaak’al xooko’obe’ táan u ts’áak u yóolo’ob ti’al ma’ u xu’ulul úuchben xíiwo’ob yéetel i’inajo’ob ku yantal tu noj lu’umil México.
Meyaj beeta’abe’ k’aaba’inta’an Banco de Semillas, kúuchil mina’an u jeel ichil tuláakal América Latina je’el bix le je’elo’, tumen aan kex 3 mil 100 u p’éel u jejeláasil xíiwo’ob, ku yantalo’ob ti’ k’áax, beyxan sajbe’entsil yanik u ch’éejel mola’ab ti’ 26 u p’éel u péetlu’umilo’ob República Mexicana.
U tuukulile’, ka béeyak u líik’sa’al i’inajo’ob yaan ti’al ma’ u xu’ulul u yantal, tumen yéetele’ yaan u béeytal u ka’a pa’ak’alo’ob tu’ux suuka’an ka’ach u yantalo’ob, chéen wa ka k’uchuk k’a’abéetchajale’.
Ti’al u mu’uch’ul i’inajo’ob túune’, ajxak’al xooko’obe’ ku jóok’olo’ob juntéen ichil le winalo’ ti’al u molko’ob ti’ k’áax yéetel wiitso’ob, tumen beyo’, ku béeytal u yila’al no’ojantako’ob yéetel utstako’ob.
En español: Banco de semillas de la UNAM lucha contra la extinción de especies nativas del país
Kéen ch’a’abake’, ku tikinkúunsa’al, tak kéen ila’ak u chukik u 15 por sientoil úumedad, ti’al u líik’sa’al yéetel u kóonjelarta’al, tumen beyo’ je’el u xáantal tak siiglos beyo’.
“Tu jo’oloj 10 ea 12 ja’abo’obe’ ku ka’a jóok’sa’alo’ob ti’al u yila’al bix p’aatlilo’ob. Lelo’ ku chíikbesik to’on máakalmáak yéetel beyka’aj ti’ le je’elo’obo’ láayli’ jach ma’alobtako’obe’. Wa tumen ts’o’ok u káajal u k’astale’ najmal u beeta’al u ka yantalo’ob, le beetik k’a’abéet u pa’ak’alo’ob ti’al u yantal u jeelo’ob, ts’o’oke’ wa jump’éel jejeláas óol xaan u líik’ile’, k’a’abéet u ka’a jóok’ol molbil ti’ k’áax”, tu tsolaj Isela Rodríguez Arévalo, máax ku meyaj tu noj najil xook UNAM yéetel máax jo’olbesik kúuchil tu’ux líik’sa’an i’inajo’ob.
Tu kúuchil Banco de Semillase’ líik’sa’an ichil 12 yéetel 13 por siento u jejeláasil xíiwo’ob yéetel che’ob yaan tu noj lu’umil México, ts’o’oke’ táan xan u múul meyaj yéetel uláak’ noj najilo’ob xook beyxan mola’ayo’ob táan xan u beetiko’ob xaak’al yóok’lal.
I’inajo’ob mola’ane’, jets’a’an tu táan Secretaría de Medio Ambiente y Recursos Naturales (Semarnat), ts’o’oke’ u k’a’abéetkunsa’alo’obe’ ku beeta’al je’el bix jets’a’an unaj u beeta’al tumen u mola’ayil Instituto Internacional de Recursos Fitogenéticos (IPGRI) yéetel Organización de las Naciones Unidas para la Alimentación y la Agricultura (FAO) ichil Genebank Standards.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
