Ti’ le 46.8 miyoonesil máaxo’ob kuxa’ano’ob ich jach óotsilil tu noj lu’umil Méxicoe’, u 53 por sientoile’ ko’olel, beey úuchik u ya’alal tumen u mola’ayil Organización de Naciones Unidas (ONU) ti’ jump’éel múuch’ tu’ux tsikbalta’ab tumen u jejeláas máaxo’ob táakano’ob ti’ u mola’ayilo’ob kaaj yéetel jala’ache’, le ya’abach taak’in k’a’abéet ti’al u ts’aatáanta’al meyajo’ob ti’al u kéet kuxtal ko’olel yéetel u jeel wíiniko’ob.
Úuchik u beeta’al u meyajil “Grito Biva por la igualdad de género”, tumen Bolsa Institucional de Valores (BIVA), Lourdes Colina, máax beetik u óofisyaalil tu noj lu’umil México ti’ u mola’ayil ONU Mujeres México, tu ya’alaje’ “u k’iinil u péek máak walkila’”, tumen jach k’a’anan u séeb beeta’al meyaj u ti’al, tumen leti’e’ mola’ayo’ob je’el u béeytal u beetiko’ob k’a’anan ba’alo’ob ti’al u béeytal u kéet yantal u kuxtal ko’olel yéetel u jeel máako’ob.
Bejla’a 8 ti’ marzoe’ ku máan U K’iinil Ko’olel Yóok’ol Kaab, le beetik Lourdes Colina tu k’a’ajsaje’ kex tumen táan u yila’al ka chíimpolta’ak u páajtalil ko’olel ichil tuláakal yóok’ol kaabe’ láayli’ ma’ chíika’an ti’ u kuxtalil sáansamal, tumen ti’ lalaj lajuntúul ko’olele’, juntúul kaja’an ich jach óotsil kuxtal, ts’o’oke’ lela’ maas jach táaj chíika’an u talamil tu noj lu’umil México.
En español: En México, 53 por ciento de personas en pobreza extrema son mujeres: ONU
Yóok’lal le je’ela’, tu ya’alaj, ba’ax k’ajóolta’an beey bolsas de valores je’el bix BIVAe’,
k’a’anantak ich kaaj ti’al u béeytal u kéet kuxtal ko’olel, ma’ chéen ti’ náajali’, beyxan ti’al u yantal u k’a’anan kúuchil tu meyaj yéetel tu kaajal.
Beey túuno’, tu ya’alaje’, jump’éel ti’ le noj ba’alo’ob k’atik beel ti’al ma’ u kéet yantal ko’olel yéetel u jeel wíinike’, leti’e’ taak’ino’, tumen lalaj ja’abe’ chíika’an tu u meyajil jala’acho’obe’ ku binetik kex 360 mil miyoonesil doolarés ti’al meyajo’ob tu’ux ka ts’aatáanta’ak kéet kuxtal ichil ko’olel yéetel uláak’ máako’ob.
Beyxan Irene Espinosa, máax ku meyaj Banco de México (BdeM), tu ya’alaj láayli’ chíika’an yaanal máax ku t’aan tu jeelo’ob yóok’lal ba’ax yaan u yil yéetel náajal yéetel jo’olbesajil, tumen ti’ meyajo’ob tu’ux k’a’anan u je’ets’el ba’alo’ob ti’ mola’ayo’obe’, láayli’ ma’ chíika’ano’obi’.
“Ichil ba’ax yaan u yil yéetel poliitikae’, u noj lu’umil Méxicoe’ tu bin u náats’al ti’ u k’iinil yéeyajil; chéen óoxp’éel winal u bin u ti’al u yéeytambal, ts’o’oke’ k’a’anan te’e ja’aba’, ichil tuláakal u k’ajla’ayil México, tumen yáax juntéen kéen k’uchuk juntúul ko’olel tak tu poolil le noj lu’uma’, le je’ela’ jump’éel ba’al ku líik’sik k-óol yéetel ku káajal u ye’esik kéet kuxtale’ tu bin u tíip’il.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
