Áake’ ku béeytal u báab kex ka na’akak juntúul máak yóok’ol u sóol u paach, ts’o’oke’ jach mu’uk’a’an u kama’ach tumen ku béeytal tak u tejik baako’ob kéen u níich’ej. Kaja’an Laguna de Términos. U k’aaba’ ich káastelan t’aane’ tortuga lagarto.
K’ajóolta’an xan tu baantail Área de Protección de Flora y Fauna Laguna de Términos, tu kaajil Palizada, tu péetlu’umil Campeche yéetel Tabasco, je’el bix Chiquiguao. Tumen ku máan chukbil chéen beyo’ táakbesa’an ichil ba’alche’ob sajbe’entsil yanik u ch’éejel.
U áakil ja’. U maas nojochil ichil tuláakal u noj lu’umil México, tumen u sóol u paache’ je’el u p’isik tak 47 cms, tu ya’alaj Jacqueline May Díaz, máax beetik u k’a’aytajilo’ob Desarrollo y Medio Ambiente, A.C.
En español: La tortuga lagarto, conocida como Chiquiguao
U sóol u paache’ piim. U neje’ chowak. U yoot’ele’ óol boox, tu’ux ku nuuktal tak algasi’. U boonile’ óol boox chak yéetel k’as ya’ax boox. Maas nuuktak u xiibil ti’ u xch’uupil yéetel tak u neje’ maas chowak. U kaale’ chowak; u poole’ nojoch yéetel piim, beyxan u chi’e’ nojoch, le beetik kéen chi’ibanake’ je’el u tejik tak u baakel wíinik.
Kaja’an tu’ux ku beetik ooxol yéetel ku k’áaxal cháak tu k’iinilo’ob ja’ajalil, tu tsikbaltaj Marco Antonio Rodriguez Badillo, máax táaka’an ich Red de Manglares México.
Àake’ ku jaantik bak’, ku ya’alik xbióloga Estela Díaz Montes de Oca. Ku jaantik muuch, kay, ik’elo’ob, u xíiwil ja’, wa u yich che’ob ku lúubul ich k’áak’náab. Je’el u k’uchul kuxtal ichil 20 tak 30 ja’abo’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan