Túumben xaak’al beeta’ab tu ecuatoriano archipiélagoil Galápagose’ béeychaj u kaxtik 16 u p’éel Scalesia retroflexa, jump’éel xíiw u jets’maj u moots te’el lu’umo’ ba’ale’ jach sajbe’entsil yanik u ch’éejel tumen chéen 21 u kúul yaan, le beetik le je’elo’obo’ jach kaláanta’ano’ob ti’al ma’ u jáawalo’ob. Ichil ba’ax a’alan tumen Dirección del Parque Nacional Galápagos, ti’ le 16 u kúul xíiwo’ob kaxta’abe’, ajxak’al xooko’ob tu’ux táaka’an u máakilo’ob Parque yéetel Fundación Charles Darwin, tu molaj seten ya’abach i’inajo’ob tu’ux tóop’ 24 u mejen kúulal.
“Ba’ax kaxta’abe’ u chíikulal táan u ch’a’ak u yóol le xíiwa’ tu jo’oloj 30 ja’abo’ob, tu’ux ma’ béeyak ka’ach u ka’a yila’ali’, ba’ale’ yanchajij tumen kaláanta’an ti’al u béeytal u líik’il te’elo’”, tu tsolaj ambiental jo’olpóop tu petenil Galápagos ti’ k’a’aytajil ts’íib. Retroflexiae’ jump’éel ti’ le 15 u p’éel u jejeláasil Scalesias yaan te’el baantao’, ts’o’oke’ beey ts’a’aban u k’aaba’o’ yóok’olal bix u formail u xíiwil, yéetel tumen ku yantal tu noojol-lak’inil u petenil Santa Cruz, naats’ jáal ja’.
Ambiental máako’obe’ tu ts’áajo’ob u k’aaba’ tuláakal le xíiwo’obo’, tu ts’áajo’ob u regitroil GPS yéetel tu xak’altajo’ob ba’ax uláka’ xíiwo’ob yaan tu bak’pachil, ti’al u béeytal u na’atiko’ob bix u yantal yéetel ba’ax k’a’abéet ti’al u kuxtal.
Parque Nacionale’ tu ya’alaj yaan u beeta’al uláak’ meyajo’ob ti’al u kaláanta’an yéetel u ka’a kuxkíinsa’al Scalesia retroflexa yéetel uláak’ ba’alo’ob k’a’anan ti’al u kuxtal peten.
Tu múuch’il peten Galápagose’, yaan óoxlajunp’éel peteno’ob, p’aatal kex mil kms tu chik’inil u jáal ja’ilo’ob Ecuador, ts’o’oke’ tu ja’abil 1978 ka’aj chíimpolta’ab tumen Unesco beey patrimonio natural de la humanidad.