La musaraña de orejillas yucateca (Cryptotis mayensis) juntúul chan ba’alche’ u jets’maj u ch’i’ibal tu péetlu’umil Yucatán, ts’o’oke’ chan nonoj le yano’obo’, ba’ale’ kex beyo’, ya’abach ti’ k’áax tu’ux kaja’ane’ ts’o’ok u k’askúunta’al.
José Rogelio Cedeño Vázquez, jxaak’al xook yéetel jka’ansaj tu kúuchil Departamento de Sistemática y Ecología Acuática ti’ u noj najil xook Colegio de la Frontera Sur, Unidad Chetumal, tu ya’alaje’ u k’aaba’ ich káastelan t’aane’: Musaraña, musaraña yucateca, musaraña tropical maya, musaraña de orejillas yucateca. Le chan ba’alche’a’ ku yila’al México, beyxan tu xamanil Guatemala yéetel Belice.
En español: La solitaria musaraña de orejillas yucateca
Tu ya’alaje’ u wíinkilale’ bek’ech, yéetel u yooke’ kóom. U neje’ ku p’isik kex óoxtéen u chowakil yaan ichil u pool tak tu wíinkilal. U yiche’ jach mejentak yéetel u xikino’obe’ p’el u yila’al; u poole’ kóoch, yéetel u ni’e’ chowak.
Ku p’isik ichil 6 tak 9 centímetros, tak tu nej. Beyxan tu tsikbaltaje’ ma’ jach ya’abach ba’al ojéelta’an yóok’olal bix u yantal u mejenil, ba’ale’ uláak’ u jejeláasil musarañase’ ku xáantal kex ichil 21 tak 22 k’iino’ob u yo’omil, ts’o’oke’ ku ts’áak kex ichil 3 tak 6 u mejenil. José Enrique Escobedo Cabrerae’ máax jo’olbesik u meyajil Unidad Chetumal ti’ u noj najil xook Colegio de la Frontera Sur, Unidad Chetumal, tu ya’alaje’ ku jaantik mejen ba’alche’ob xma’ baakelo’obi’, je’el bix úuricho’ob, ik’elo’ob yéetel xlukumo’ob.
Uláak’ ba’ax tu ya’alaje’, mejen ba’alche’obe’ ya’ab u janal tumen u wíinkilale’ séeba’an u ju’uch’tik u yo’oche’ mantats’ k’a’abéet táan u janal.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan