Ichil u yáax wakp’éel winalo’ob meyaj ti’ u jala’achil Caludia Sheinbaume’, ila’abe’ j-éem u promedioil u kíinsa’al wíinik sáansamal, tumen ka’ach ti’al u winalil septiembre ti’ u ja’abil 2024e’ k’ucha’an tak 86.9 u xookil, ba’ale’ ti’al marzo ti’ u ja’abil 2025e’ éem tak 74,7, lela’ u k’áat u ya’alej j-éem 12 u p’éel homicidios sáansamal, ts’o’oke’ le je’ela’ ku ye’esik u 14 por cientoil tuláakal le xoka’ano’, tu ts’áaj k’ajóoltbil máax jo’olbesik u secretariadoil Ejecutivo ti’ u kúuchil Sistema Nacional de Seguridad Pública, Marcela Figueroa.
Ka’alikil beeta’ab tse’ek tumen jala’ache’, Figueroae’ tu ya’alaj desde u winalil diciembre ti’ u ja’abil 2018e’ tak tu k’iinil jo’oljeake’ j-éem en promedio 24.8 kiinsajil wíinik sáansamal, tumen ti’ le 100.5 yaan tu winalil diciembre ti’ u ja’abil 2018e’, j-éem tak 75.7 tu winalil marzo ti’ u ja’abil 2025. Ts’o’okole’, tu ya’alaj, u winalil marzo 2025e’, leti’e’ tu’ux maas ema’an u xookil violento kíinsaj yanchaja’an.
En español: Cifra de homicidios disminuyó 14% durante primer semestre del gobierno de Sheinbaum
Ka’aj t’aanaj Marcela Figueroae’ tu ch’a’achibtaj ba’ax j-úuch Guanajuato, tumen kex leti’e’ kaaj tu’ux maas ya’ab violencia ku chíikpajale’ , jna’ak 17.3 por ciento ti’ u yáax wakp’éel winalo’ob meyaj jala’ach Sheinbaume’, tumen ka’ache’ 9.4 u kíinsa’al wíinik sáansamal ba’ale’ j-éem tak 11.06 tu winalil marzo. Ba’ale’, Figueroae’ tu ya’alaj chiikpaj k’éex le xookil je’elo’ ti’ le ts’ook 21 k’iino’obo’, tumen tu semanail 11 ti’ le ja’abo’ -u yáax semanail marzoe’- ch’íikpaj u jach ka’anal picoil ti’ u promedioil u kíinsa’al máak sáansamal te’el kaajo’, tumen k’uch tak 15i’, ba’ale’ ti’ le óoxp’éel ts’ook semanase’ j-éem tu 48 por cientoil violencia te’el kaajo’, tumen ti’ le ts’ook semanao’ xoka’ab kíinsa’ab 6.71 u túul máak sáansamal.
Beyxan, a’alabe’ ti’ ukp’éel noj lu’umo’ob ku múuch’ul kex u 50 por cientoil kiinsajil yaan (Guanajuato, Baja California, Estado de México, Chihuahua, Sinaloa, Guerrero yéetel Jalisco), ts’o’oke’ ila’ab tu bin u yéemel Baja California, p’íitchaj 31 por ciento, beyxan Estado de México tu’ux láayli’ ila’ab j-éem 19 por cientoi’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan