de

del

Áak’ab péepen, chan ba’alche’ u yojel u satubáaj

Polilla esfinge de las lianas, una experta en camuflaje
Foto: Nathan May

Áak’ab péepene’, k’ajóolta’an ich káastelan t’aan beey polilla esfinge de las lianas (Eumorpha vitis) juntúul ik’el k’a’anan ti’al u kuxtalil lu’um, ts’o’oke’ u yojel bix u balkubáaj yéetel u boonil le k’áax tu’ux ku yantalo’. Eumorpha vitis u científico k’aaba’.

Cristóbal Carrión, jbiólogo yéetel u jka’ansajil ciencias, tu tsolaj juntúul jats’uts ba’alche’; méek’a’an tumen Sphingidae baatsil, ts’o’oke’ jach k’ajóolta’an yóok’olal meyaj ku beetik tu k’áaxilo’ob u Petenil Yucatán.


En español: Polilla esfinge de las lianas, una experta en camuflaje


Tu tsikbaltaje’ ku yila’al tu xamanil Argentina, América Central, Indias Occidentales yéetel México tak tu noojolil Arizona, Texas, Mississippi, Florida yéetel u xamanil Nebraska.

Chan péepene’ ku máan u k’i’itbes u ta’anil nikte’ob de áak’ab, je’el bix tuláakal polillas. Jbiologoe’ tu ya’alaj péepene’ u yojel bix u satkubáaj, tumen u boonil u xiik’e’ óoli’ je’ex u ti’al chuun che’ob yéetel wíixo’ob, u ya’abile’ beey tikin le’ob, ichil boox koob yéetel sak koob.

Le kéen u satubáaj yéetel u boonile’ maas talam u máan chukbil tumen ch’íich’, am yéetel uláak’ ik’elo’ob, le beetik maas ku je’elelo’ob de k’iin.

Kéen nojochchaje’ ku jaantik u kaabil nikte’ob k’ajóolta’an beey tubulares. Beyxan ku béeytal u xik’nal óoli’ je’ex ts’unu’un ka’alikil u ts’u’uts’ik nikte’ob, ts’o’oke’ lelo’ ma’ ya’abach péepeno’ob béeykunsik.

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan