Te’el k’iina’, 4 ti’ septiembree’, tu kúuchil Museo Maya de Cancún, chúun jump’éel e’esajil ku k’aaba’tik Cobá: a más de 50 años de investigación arqueológica.
Le je’ela’ múul meyajta’ab ichil Instituto Nacional de Antropología e Historia (INAH), yéetel Boundary End Archaeology Research Center (BEARC, yóok’olal bix u k’aaba’ ich inglése’), beyxan Centro INAH Quintana Roo yéetel u delegaciónil u kaajil Cobá.
E’esajile’ ku chíikbesik maanal chúumuk siglo xaak’al beeta’ab ti’ jump’éel maaya kaaj jach k’a’anan, yanchaj tu xamanil u baantail costa oriental ti’ u petenil Yucatán, jach kuxlaj ichil u ja’abilo’ob 300 yéetel 1000 d.C., tu’ux yanchaj sak bejo’ob ku náachtal tak 100 kilómetros, yéetel ku k’uchul tak tu kaajil Yaxuná, naats’ Chichén Itzá. Walkil 50 ja’abo’ob paachile’, u meyajil Proyecto Arqueológico y Topográfico de Cobá, jo’olbesa’ab tumen George Stuart yéetel William Folan, káaj yéetel xaak’alo’ob.
En español: El Museo Maya de Cancún albergará exposición sobre Cobá
Ba’ax chíikpaje’ yaan u béeytal u k’ajóolta’al te’el túumben e’esajila’, curarta’ab tumen máax jo’olbesik BEARC, Nelda Issa Marengo Camacho, yéetel tumen x-xaak’al xook María José Con Uribe, máax ts’o’ok maanal 30 ja’abo’ob káajak u meyaj tu yúuchben kaajil Cobá. Beyxan, yaan u ye’esa’al u yoochel máaxo’ob kaja’an ka’ach Cobá, ts’o’oke’ tsikbalnajo’ob yéetel arqueólogos te’el yáax ja’abo’ob meyaj úuchik u káajal xaak’al te’el kaajo’. Yaan xan u béeyta’al u xóoxóot’ bonil pak’o’ob, beyxan úuchben ts’íib beeta’ab ti’ tuunich te’elo’.
Ti’al u chúunul e’esajile’, yaan u beeta’al tse’ek tumen u ajxaak’alil Universidad de Texas en Austin yéetel máax jo’olbesik BEARC, David Stuart. U k’aaba’ tsikbale’: titulada Reyes y reinas del antiguo Cobá. Ka’ach tu paalile’, jxaak’ale’ kajlaj Cobá yéetel u láak’o’ob, ichil u ja’abilo’ob 1974 yéetel 1975, tu’ux káaj u yutstal tu yich arqueología, ka’alikil waxakp’éel u ja’abil.
Beyxan ti’al u beeta’al e’esajile’, táan u táakpajal u jo’olpóopil kaaj yéetel kajnáalo’ob. Yaan u béeytal u yila’al tak le 2 ti’ noviembre ku taala’, tu kúuchil Museo Maya de Cancún, kéen ts’o’okoke’ yaan u biinsa’al Mexican Cultural Institute de Washington D. C., tu’ux yaan u p’a’atal desde octubre ti’ le 2025a’ tak tu chúumukil enero 2026, yéetel yaan u k’ujsa’al Cobá tu winalil diciembre ti’ u ja’abil 2026.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan