Ojéela’an leti’ tumen jach jats’uts u yila’al. Kaja’an Laguna de Términos, ti’ lu’umil Kaanpech. Tu k’u’uk’mel u kaale’ yaan u sáask’ale’en yéetel boox t’o’olil, le beetik ich káastelan t’aane’ k’aaba’inta’an garza tigre.
Ch’íich’e’ ku yila’al América Centra yéetel tu xamanil América del Sur, ts’o’oke’ ku k’uchul tu noojolil México tak u xaman-lak’inil Colombia, tak Argentina, Brisal, Guyana, yéetel ojéela’an yaan Costa Rica, beyxan Perú.
Le ch’íich’a’ nojoch, u k’u’uk’mele’ de café, ts’o’oke’ yaan u t’o’olil tu kaal, le beetik beey u k’aaba’o’, tumen óol beey u ti’al tigre, beey tu tsolaj Jacqueline May Díaz, máax beetik u k’a’aytajilo’ob u múuch’kabil, Desarrollo y Medio Ambiente, A.C.
En español: La garza de rayas claras y oscuras, la tigre
Tu tsikbaltaje’, le ch’íich’a’ ku p’isik ichil 70 tak 80 centímetros u ka’analil, ts’o’oke’ je’el u aaltal tak 1.2 kilos.
U wíinkilale’, piixil yéetel u k’u’uk’mel de café, yéetel tu kaale’ k’as ya’ax k’aank’an - chak k’aank’an.
Xbióloga Estela Díaz Montes de Oca, tu ya’alaj garza tigree’, ku jaantik kay, muuch, crustáceos yéetel ik’elo’ob. Ku máan u chuk u yo’och. Ku p’áatal wa’atalil jáal ja’ ti’al u pa’atik u náats’al ba’ax ku chukik u jaant yéetel u chowak koj.
“U k’u’e’ ku beetik tu k’ab che’ob yéetel ch’ilibo’ob, ts’o’oke’ ku pixik yéetel u le’ xíiwo’ob, mantats’e te’el manglares ku beetiko’, ts’o’oke’ ku ye’el kex ichil 1 tak 3 sak je’ob, ts’o’oke’ yaan wíiwits’o’ob, yaane’ ma’, tu tsolaj jbiólogo Fermín Chaidez Ochoa.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
