K’an xooke’ k’ajóolta’an ich káastelan t’aan beey tiburón limón. U sientiifiko k’aaba’e’ Negaprion brevirostris. Juntúul ti’ le ba’alche’ob maas chaambelil u máan, ba’ale’ k’a’anan ti’al u kuxtal u k’áak’náabilo’ob Caribe yéetel Golfo de México, beey j-a’alab tumen Juan Jacobo Schmitter-Soto, máax ku meyaj tu kúuchil Departamento de Sistemática y Ecología Acuática del Colegio de la Frontera Sur (Ecosur).
U boonile’ k’as k’aank’an, le beetik pata’an u k’aaba’ ich káastelan t’aan beey tiburón limón, ts’o’oke’ chuk kayo’obe’ ku séeb k’ajóoltiko’ob yóok’olal lelo’. Ku béeytal u yila’al tu jáal ja’il bahía del Espíritu Santo, ich k’áax kaláanta’an, Sian Ka’an.
Schmitter-Sotoe’ tu ya’alaj k’ax xooke’ kaja’an xan ich ti’ uláak’ k’íinal ja’ob yaan ich Atlántico, je’el bix Pacífico, tumen séeb u kanik kuxtal ti’ jejeláas ja’ob. U yojel kuxtal tu’ux ch’óoch’ ja’, yéetel ku k’uchul tak áak’alo’ob naats’ yaniko’ob ti’ manglaro’ob, yéetel u k’áaxilo’ob koral, tu’ux ku kaxtik u yo’och yéetel tu’ux u yantal.
En español: Tiburón limón, uno de los habitantes más discretos del ecosistema marino
Beyxan tu ya’alaje’, méek’a’an tumen Carcharhinidae baatsil, tu’ux yaan xan uláak’ xooko’ob je’el bix tiburón toro, nojoch ba’alche’ob suuk u kuxtalo’ob jáal ja’. K’an xooke’ je’el u k’uchul u p’is tak 3.5 meetro’ob u chowakil yéetel je’el u tsa’ayal kuxtal tak 25 ja’abo’ob.
Tu tsikbaltaje’ suuk u jaantik kayo’ob, kex tumen ku jaantik xan káangrejo’ob, moluusko’ob, yéetel ku ts’áak xan u p’iis u yantal uláak’ mejen ba’alche’ob.
Negaprion brevirostris ku ts’áak kex ichil kantúul tak 17 u túul u mejenil kéen yanak, ba’ale’ kex k’a’anan le beyka’ajo’, ma’ tu chukik ti’al u ya’abtal tu beel tumen ya’ab u máan chukbil yéetel u k’askúunta’al tu’ux kaja’an.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
