Tu ja’abil 1983e’ je’ets’ u k’iinil 5 ti’ septiembre beey U K’iinil U Máasewal Ko’olelil Yóok’ol Kaab, ti’al u chíimpolta’al k’a’anan ba’al u beetmaj ko’olel tu táan talamilo’ob wa tu táan k’aasil ba’alo’ob ku máansiko’ob leti’ob wa u kaajalo’ob, tumen leti’ j-úuch yéetel aymara ko’olel, Bartolina Sisa, máax ma’ tu éejentaj u ts’áanchabta’al u kaajal tumen sak wíiniko’ob, ts’o’okole’ jach k’aas úuchik u kíinsa’al tu lu’umil Bolivia, tu ja’abil 1782, le beetike’ je’ets’ le k’iina’.
U tuukulile’ ka’aj chíimpolta’ak máasewal ko’oleo’ob te’e k’iina’, ba’ale’ ti’al ya’abach ti’ leti’obe’ ma’ táan u beetik u k’éexel mix ba’al, tumen láayli’ xan u máansmajo’ob talam yéetel k’aasil k’iino’ob, tumen u ya’abil ba’ax ku yúuchule’, ku máan yóok’olo’ob yéetel u muuk’il péech’óolal káaj u na’atal ka’aj k’uch le sak wíiniko’obo’. Beye túuno’, úuch káajak u k’atalkúunsa’al máasewal ko’olel tumen u jejeláasil ba’alob beetik u chíikpajal bix yaniko’ob tu táan yóok’ol kaab: ma’ táan u lúubul u muuk’o’ob.
Tu yóol máasewal ko’olele’, ti’ yaan u yich yéetel u muuk’ ti’al u chikbesik máaxi’, ts’o’okole’ ichil u máan k’iino’obe’, ts’o’ok u jets’ik ba’ax ku yu’ubik no’ojan ti’al u kuxtal, tumen beyo’ ku páajtal u na’atik yéetel u aktáantik yóok’ol kaab, ma’ chéen beey juntúul wíiniki’, tumen ma’ beey u na’atali’, ku beetik ti’al tuláakal u kaajal, yéetel tuláakal ba’ax yaan tu bak’pachil. U yóol máasewal ko’olele’, ma’atech u na’atal tu yáamil u paakat sak wíinik wa junpáaykunsajil, yaan u muuk’, ts’o’okole’ mantats’ táan u péek ichil tuláakal tu’ux ku máan. Leti’obe’, láayli’ u chuuyo’ob, ba’ale’ u púuts’o’obe’ ku lo’olomik kuxtal tu’ux táakbesa’ano’obi’, tumen ku líik’sik u t’aano’ob yéetel ba’ax u yojelo’ob, u búukinajo’ob, u t’aano’ob, u ts’aakilo’ob, u kaambalo’ob yéetel u meyajo’ob, kex tumen yóok’ole’ ti’ ku máan jejeláas ba’alo’ob beetik u sa’atal u yicho’ob.
Ti’ uláak’ tséelile’, yaan uláak’ ba’ax ku chikpajali’, tumen le ken a’alak wa ba’ax yóok’lal máasewal ko’olele’, láayli’ xan u ch’a’achibtajil xma’ keetil kuxtal, péech’óolalil, jaats ch’i’ibalil yéetel uláak’ ba’alo’ob ku lúubul yóok’ol ko’olel, tumen ma’atech u chíimpolta’al ba’ax u yojelo’ob, kex beyka’aj ka chikpajak.
También te puede interesar: Sororidad, forma de resistencia y estrategia de supervivencia
U na’atal bix yanik máasewal ko’olelo’obe’, ku náachtal ti’ le ku páajtal u yila’alo’, tumen ma’ chéen ku p’a’atalo’ob paachili’ -wa ku pakta’alo’ob ichil coloniail wa xibil tuukul-, tumen láayli’ yóok’lal bix yaniko’obe’ ku páajtal xan u yila’al muuk’ u ch’a’amjo’ob ti’al u xíimbalo’ob kex tumen ya’ab ch’ich’iltuunich táaka’an tu beel; tumen kex ma’ táan u páajtal ts’aatáanta’al u páajtalilo’ob ti’al u bino’ob xook wa ti’al u ts’a’akalo’obe’ leti’obe’ u yojelo’ob ba’ax najmal u beetiko’ob ti’al u kaláantik u kuxtalo’ob, ba’ale’ beyxan tuláakal máaxo’ob bak’pachtiko’ob.
U K’iinil U Máasewal Ko’olelil Yóok’ol Kaabe’ chéen u k’a’ajesajil loobilaj yéetel péech’óolal ku je’ets’el yóok’olo’obi; jump’éel tuusil chíimpolal tumen lalaj k’iine’ máasewal ko’olele’ saata’al, ba’ale’ te’e k’iina’ ku jach ki’iki óolta’al. Ba’ale’ láayli’ xan u chíikulal u muuk’il ko’olel yaan ti’al u kuxtal kex ka yanak ba’ax pets’ik u yóol yéetel u tuukul sáansamal.
Edición: Enrique Álvarez
