Ku tukulta’ale’, u siinkóo por siientoil nojoch máako’ob yaan walkila’, tu máansajo’ob lub óol, wa déepresion, ka’ach tu paalilo’ob. Xtéerapeuta, Georgina Buendía Cobos, ku tukultike’ u xookil le je’ela’ ku píitmáansik le beyka’aja’, ts’o’okole’ ya’abach juntéenake’ mix táan u ts’aatáanta’al máak je’el bix unaje’. Tu tsolaje’, lub óole’ ku yantal yóok’lal jejeláas ba’alo’ob, ts’o’okole’ yaan k’iine’ ku chíikpajal ti’ ba’ax ku yu’ubik máak wa ti’ ba’ax ku beetik, ba’ale’ u k’a’ananile’ u yáanta’al máak je’el bix unaje’.
Ichil jump’éel k’áatchi’ tsikbal beetchaj yéetel yóok’lal U K’iinil Lub Óolal, ku máan bejla’a’ 13 ti’ eneroe’, u xtéerapeutail conductiva-conductuale’ tu tsolaj u lub óolal ku yantal ti’ paalale’ jump’éel ba’al ma’atech u jach tsikbalta’al: “táan kt’aan yóok’lal u siinkóo por siientoil máako’ob máanja’ano’ob yóok’lal lub óol ka’alikil paalalo’ob wa táankelemo’ob, ts’o’okole’ beey u tukulta’alo’ tumen ma’ tuláakal máak k’amik síikolojikóo áantaj, le beetik ma’ xaan wa ku máan tak ti’ le xookil jóok’sa’ana’”.
Tu ya’alaje’, yaan ya’abach nojoch máako’ob walkila’, tu máansajo’ob lub óol k’iin ka’ach paalalo’ob ts’o’okole’ ma’ tu yojéeltajo’obi’, le beetik k’a’anan u ts’a’abal áantaj tumen juntúul máak u kanmaj ba’ax najmal u beetik ken u yáax chikbes wa máax táan u máansik le talamila’. “Ya’ab ba’al táan u binetik u yojéelta’al tu yóok’lal, ya’ab máak ma’ u yojel wa jmáan yóok’lal lub óol tu paalil”, tu ya’alaj.
U ya’abil máaxo’ob máansik lub óolale’, ti’ yaan ichil waxakp’éel tak bulukp’éel u ja’abil, beyxan tu táankelemil máak, ichil 13 tak 15 ja’abo’ob. Ba’ale’ chi’ichnak walkila’ tumen ts’o’ok u ya’abtal máako’ob k’a’abéetkunsik áantaj le ken u waxakp’éel u ja’abil.
Lub óol tu paalil máake’ ku yúuchul yóok’lal jejeláas ba’alo’ob, ts’o’okole’ kex yaan k’iin óoli’ juntakáalili’ u tsa’ayal je’el bix u yúuchul yéetel nojoch máako’obe’, yaan jayp’éel ba’alo’ob chéen ti’ paalil ku yúuchul. Yaan ba’al u yil yéetel bix u ch’i’ibal máak, wa yaan máax ichilo’ob yáax tsaayal ti’, ba’ale’ beyxan yóok’lal bix kuxa’anil.
“Yaan máaxo’ob a’alik “ba’axo’ob talamilo’ob je’el u yantal ti’ juntúul chan paal, ba’ale’ leti’obe’ ku máansik u talamil u ja’abilo’ob, le beetik yaan ba’alo’ob sajbe’entsil u ti’alo’ob”, tu tsikbaltaj.
Tu ya’alaj xane’ ku káajal u chíikpajal le kéen lúubuk u yóol le paalo’, mantats’ u yok’ol wa ku k’uuxil, tumen yaan paalale’ le kéen yachajak tu yóolo’ob wa ba’axe’ k’uuxil ku beetiko’ob, wa ku jumpáaykunsikubáaj ti’ u láak’o’ob wa u éetajilo’ob; ba’ale’ beyxan yaan ba’alo’ob ku ch’éenel u beetiko’ob, je’el bix u xu’ulsik u beetik ba’ax uts tu yicho’ob wa tak u ye’esik taak u kíinsikubáajo’ob.
Paalalo’obe’ séeba’an u ye’esik ba’ax ku tukultiko’ob, ku ya’aliko’ob “ba’ax je’el u yúuchul wa mina’anen”, beyxan ku káajal u seen wenelo’ob, u náaytiko’ob k’aasil ba’alo’ob wa u ch’éenel u janalo’ob, beyxan ma’ táan u jach kaambalo’ob wa ku káajal u chi’ibal u poolo’ob, u nak’o’ob wa ba’lao’ob je’el bix le je’elo’”, tu ya’alaj.
Te’e k’iino’oba’, tu’ux táan u máan pak’be’en k’oja’anile’, ya’abchaj xan chi’ichnakil ichil paalalo’ob, ts’o’okole’ lela’ jump’éel ba’al ku núup’ul yéetel lub óol. Ti’al túun u páajtal u chan tojkíinsa’al ba’ale’, najmal u yúuchul meyaj yéetel u baatsil le paalo’, ti’a u páajtal u yáanta’al. “Ma’ unaj u sajaktal máak ti’ lub óol, jump’éel ba’al ku yutstal u yáax ila’al, ts’o’okole’ je’el u tsa’ayal ti’ je’el máaxake’, tak ti’ paalal. Kéen úuchuke’ u jach ma’alo’obil ba’ax ku yutstal u beetale’, leti’ u k’áata’al áantaj ti’ máax u yojel ba’ax unaj u beeta’ali’, tu ya’alaj Buendía Cobos.
También te puede interesar: Los niños también padecen depresión y deben atenderse: especialista
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
