de

del

U lu’umil Yucatáne’ ti’ yaan tu’ yáax kúuchil ichil le lu’umo’ob tu’ux ku asab kóojol táaxelil máak ikil u kaxtik u náachtal ti’ loobilajil yéetel sajbe’entsil kuxtal, tumen u xookile’ k’ucha’an tak 12.9 por siiento, tu yáanale’ ti’ yaan Querétaro tu’ux xoka’an 8 por siiento yéetel Hidalgo tu’ux yana 7 por siiento, beey úuchik u chíikpajal ichil u xookil Censo de Población y Vivienda 2020, beeta’ab tumen Instituto Nacional de Estadística y Geografía (Inegi).   

Yóok’lale’ le je’ela’, je’el bix chíikpaj te’e xookili’, ichil u ja’abil 2015 tak u ja’abil 2020, kóoj tu lu’umil Yucatán kex 18 mil 400 u túul máak.  

Tu ts’ook tsoolil jóok’sa’abe’, ti’ yaan u lu’umilo’on Sinaloa, Guanajuato yéetel Guerrero, tumen ojéela’an te’elo’ yaan kriimen organisadóo yéetel drooga.  

 

También te puede interesar: Yucatán, primera opción para quienes huyen de la violencia en otros estados

 

Beey túuno’, te’e xookilo’ chíikpaje’, ku yantal máak ku p’atik lu’um tu’ux kuxa’an ka’ach ti’ u lu’umil México ku yúuchul tumen wíinike’ ku suut yiknal u láak’o’ob; xookil yóok’lal le je’ela’ ku chíikbesik u 45.5 por siientoil; ts’o’okole’ ku yúuchul yóok’lal meyaj, tumen xooke’ k’ucha’an tak 28.8 por siientoil; yóok’lal xooke’, xoka’ab 6.7 por siiento, yéetel yóok’lal loobilaj yéetel sajbe’entsil kuxtale’, xoka’ab 4 por siiento. 

Tu lu’umil Yucatáne’, ichil u ja’abil 2915 tak 2020e’, k’uch 42 mil 842 u túul máaki’, u ya’abil le je’elo’obo’ tu beetaj ti’al u yilik u láak’o’ob, 48 mil 562 (33 por siiento), yéetel uláak’ 18 mil 448 u túul máake’, k’uch tumen sajbe’entsil tu’ux yanik ka’achij, u 12.9 por siientoil.  

Ka’alikile’, ichil u ja’abil 2010 tak 2020, u k’uchul táanxelil múuch’il wa máako’obe’, maanal ti’ 70 por siiento úuchik u ya’abtal; ichil lajun ja’abo’ob túune’, k’uch 113 mil 555 máako’ob ti’ uláak’ u noj lu’umilo’ob yóok’ol kaab.  

Beyxano’, u bin máak kajtal ti’ uláak’ baantail le noj lu’umo’, chéen k’uch tak 1.5 por siiento láayli’ te’e ja’abo’obo’. Yanchaj xan kex 4 mil 542 u túul yukatekoilo’ob jóok’o’ob ti’ u lu’umil Yucatán ichil u 2010 tak 2020.  

Ba’ale’ unaj xan u ya’alale’, u jala’achil u lu’umil Yucatáne’, Mauricio Vila Dosal, tu ya’alaje’ le lu’uma’ tu p’áat tu yáax kúuchil ichil u xookil jets’ óolal 2020, ts’o’okole’ ts’o’ok xan u máansik kamp’éel ja’abo’ob tu’ux mina’an ba’atel wa xwo’okinil tu lu’umil ichil tuláakal u noj lu’umilo’ob México.  

Ichil le ts’ook lajun ja’abo’oba’, yanchaj kex 863 mil 476 u túul máak péeknaj ichil u lu’umil México, bin ti’ jump’éel noj lu’umil ti’al u bin ti’ uláak’ jump’éel, ti’al u náachtal ti’ loobilajil wa ti’ sajbe’entsil kuxtal, beey chíikpaj ichil Censo 2020 beeta’ab tumen Inegi.

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan