de

del

Foto: Afp

U asab yantal ko’olel keetel yéetel xiib yaan tu noj lu’umil Méxicoe’, je’el u bin u ya’abtale’, yóok’lal ba’alob je’el bix beyka’aj ja’ab ku kuxtal juntúul máak, beyxan jaytúul paalal ku síijil, u yantal u bin máak kajtal táanxel tu’ux yéetel kiinsajil, ichil uláak’ ba’alo’ob, beey úuchik u ya’alik Tania Lizbeth Elizalde, máax beetik u co-coordinadorail Seminario Interinstitucional de Familia y Salud ti’ u noj najil xook Universidad Nacional Autónoma de México (UNAM).

Beyxan, uláak’ ba’al je’el u yantal ba’al u yile’, leti’e’ bix táan u jaats’ u pak’be’en k’oja’anil COVID-19, tumen xaak’alilo’ob beeta’ane’, tu chíikbesaje’, kex tumen xiib yéetel ko’olel keet u yantal u jóok’ol tu yotoch ti’al u kaxtiko’ob meyaje’, xiibo’obe’ óoli’ jump’íit kaabal yanik u sajbe’entsil u pa’ak’al ti’ le k’oja’ana’. 

 

También te puede interesar: Crece tendencia de más mujeres que hombres en México, experta

 

“Kéen síijik máake’, ku asab yantal xiibo’ob wa ku ke’etel le jaytúul ko’olel ku yantalo’obi’, ba’ale’ tu yáax ja’abilo’ob kuxtale’ asab ya’ab xi’ipalal ku kíimil. Xaak’alo’ob beeta’ane’ ku ye’esike’ ku yantal asab ya’ab xiib ku yantal u bin táanxel tu’ux ti’al u kaxtik u náajal, yéetel láayli’ xan ya’ab u kíinsa’al tumen loobilaj ku yantal yóok’lal néerkotraafikóo”, tu ya’alaj.  

Tu k’a’ajsaje’, túumben xookil beeta’ab tumen Censo Nacional de Población 2020 tu chíikebsaje’, tu noj lu’umil Méxicoe’ yaan 126 millonesil 14 mil 24 kajnáalo’ob: 64 millonesil 540 mil 634 u túulale’, ko’olel (51.2 por siiento); yéetel 61 millonesil 473 mil 390 u túulale’, xiibo’ob (48.8 por siiento); lela’ u k’áat u ya’ale’, 100 u túul ko’olel yaan yóok’lal lalaj 95 u túul xiib. Beyxan u xookil ko’olel yaan yóok’ol kaabe’, ku píitmáansik xiibo’ob yaan. 

Beyxan, u xmeyajil Facultad de Estudios Superiores (FES) Aragón, tu ya’alaje’, ko’olele’ ku yantal u jóok’ol tu yotocho’ob ti’al u kaxtiko’ob meyaj, ba’ale’ ma’ u tojol ku bo’otal ti’obi’, mina’an xan u seguróo’ob, le beetik xan ma’ táan u páajtal u bo’otalo’ob kéen ch’éenek u meyajo’obi’.  

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan