U múuch’kabil Revaloración de las Mujeres Mayas María Uicab 2021 táan u beetik jump’éel meyaj ti’al u chíikbesa’al u jejeláasil maaya ko’olel; u ya’abile’, ti’ yanchajo’ob tu kaajilo’ob Tulum, Felipe Carrillo Puerto, José María Morelos yéetel Lázaro Cárdenas, beey úuchik u ts’a’abal k’ajóoltbil tumen Sofía Marisol Berlín Villafaña, máax jo’olbesik u múuch’kabil Academia de la Lengua y Cultura Maya ti’ u lu’umil Quintana Roo yéetel máax táaka’an xan te’e yáax múuch’kabilo’.
“Te’e lu’umo’oba’, leti’e’ tu’ux úuch u ba’atelil kaastas, tu’ux ku chíikpajal k’a’anan maaya ko’olel, máaxo’ob tu jo’olbesaj jejeláas meyajo’ob, je’el bix u beeta’al tumen xiibo’obm ts’o’okole’ u yíichamo’obe’ tu kanaj u jo’olbesj meyajo’ob ti’ leti’ob. Ich maaya miatsile’ xiib yéetel ko’olele’ ku núup’ulo’ob, je’el bix Ixchel yéetel Itzamná”, tu ya’alaj.
También te puede interesar: Rescata colectivo figura de lideresas mayas
Je’el bix Hilaria Nahuat, síij tu kaajil Santa Cruz, bejla’e k’ajóolta’an beey Felipe Carrillo Puerto, ka’alikil María Uicab x jo’olbesajil yéetel u xsáaserdotiisail Tulum; “leti’ máax tsolik u xikin maaya wíinik, leti’ob a’alik máakalmak bejil unaj u ch’a’abal yéetel leti’ob jets’ik ba’ax unaj u kaláanta’al wa ba’ax unaj u ba’atelta’al, leti’ob láaj na’atik”.
Tu tsolaje’, u tuukul meyaje’, leti’ u ye’esik u k’a’ananil le maaya ko’olelo’oba’, tumen “kuxtal tu’ux chéen xiib ku chíikbesa’ale’, ku p’atik paachil ko’olel”. Ti’’al túun “u páajtal u yila’al uláak’ juntséelil k’ajla’aye’” yaan u beetiko’ob jayp’éel meyajo’ob ti’al u k’ajóolta’alob tumen uláak’ ko’olel, je’el bixo’obe’, mu’uk’a’antako’ob, máaxo’ob ku chíikpajalo’ob ichil uláak’ kajnáalo’ob.
Te’e winala’, tu k’iinil 23e’, yaan u beeta’al jump’éel séeremonia tu kaajil Felipe Carrillo Puerto; tu winalil abrile’ yaan u beeta’al jayp’éel kaambal xooko’ob ti’al u mu’uk’ankúunsa’al ti’ mejen xch’úupalal ba’a u ojéela’an yóok’lal le maaya ko’olelo’oba’, tumen yaan ba’al u yil yéetel u k’ajla’ayil le kaaja’, le beetike’ yaan u táakbesa’al jaytúul ajtsikbal k’ajla’ayo’ob ti’ u kaajil Tulum, Lázaro Cárdenas yéetel Carrillo Puerto.
Le 16 ti’ marzo ku taala’, jaytúul ko’olelo’ob meyajtik maaya ts’aake’ yaan u tsikbal ichilo’ob ti’al u chíikbesik u meyajo’ob, le beetik yaan u tuukulil u beeta’al jump’éel tse’ek yóok’lal u páatronilo’ob yéetel u páatronailo’ob kili’ich cruus, je’el bix xan u ye’esajil maaya nook’, u túumbenkunsaj maaya chuuy, yéetel ti’al u winalil mayo yéetel agostoe’ yaan u beeta’al u jejeláas meyajo’ob yaan u ba’al u yil yéetel kaab.
“Beyxan kexi’ wa ka ch’a’ajolta’al meyaj tumen Lejislaatiboo ti’al u yantal jump’éel medaayáa tu’ux ka chíimplta’ak maaya ko’olel yéetel u muuk’”, tu ya’alaj Berlín Villafaña.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
