Ajtséen wakax ti’ u lak’inil Yucatáne’, ku ya’aiko’ob suuk u yokolta’al u ba’alche’ilo’ob, ba’ale’, kéen u beeto’ob u tak poolile’ jach táaj xaan, ts’o’okole’ óoli’ mix juntéen ku suut wakax yiknalo’ob yéetel jach talam u yojéelta’al máax beetej.
Alberto Tuz Miranda, juntúul jtséen wakax te’e baantao’, tu ya’alaje’ ti’ leti’e okolta’an xan jaytúulo’obi’, ts’o’okole’ kex tumen chéen óoxtúul okla’abti’e, u yojel yaan uláak’ máaxo’ob asab ya’ab okolta’an ti’obi’.
También te puede interesar: Demandas por abigeato son tardadas o no son resueltas: ganaderos
Ajtséen wakaxo’ob okla’ano’obe’ ku bino’ob tak pool tak Ministerio Público, ba’ale’ ma’ tuláakal tak pool ku ts’aatáanta’ali’.
Tuz Mirandae’, tu ya’alaje’, u yokolta’al le ba’alche’oba’ tu lak’inil Yucatáne’ je’el u beetik u sa’atal óoli’ tak jump’éel miyoon de pesos chéen ichil jump’éel p’is k’iin, ts’o’okole’ le je’ela’ ma’ jeets’eli’, je’el u ya’abta’al wa u p’íitchajal, tumen yaan ba’al u yil yéetel jaytúul wakax kun okoltbile’.
Tu ya’alaje’, ajtséen wakaxo’ob ti’ u lak’inil le lu’uma’, ku tukultiko’obe’, yaan u máako’ob u much’majubáajo’ob ti’al ookol, ba’ale’ tak walkila’, kex yaan tak poolo’obe’, ma’ kaxta’ak mix juntúul u yuumil le ookolo’, ts’o’okole’ ku tukultiko’obe’ kéen beeta’ake’, wakaxo’obe’ ku biinsa’alo’ob ti’ uláak’ kaajo’ob, wa ku jóok’sa’alob ti’ Yucatán.
Ti’al u taal u ts’o’okbal le ja’ab máaniko’, tu chúumukil k’albe’en kuxtal yanchaj yóok’lal pak’be’en k’oja’ane’, yanchaj tak jo’otúul wakax ku yokolta’al ti’ jejeláas kajtalilo’ob.
Beyxan ti’ ajtséen wakaxo’obe’ ku yokolta’al u nu’ukulil u meyajo’ob, je’el bix u rooyoil áalambre, piiko, paala, ichil uláak’ ba’alo’ob ku meyaj ti’obi’. Tuz MIrandae’ tu k’a’ajsaj le ja’ab máaniko’, yanchaj juntúul ajtséen wakax tu beetaj u tak poolil úuchik u yokolta’al junk’aal u ba’alche’ilo’ob.
Rodrigo Aké láayli’ te’e lak’in yano’, yéetel tu ya’alaje’ ajtséen wakaxo’obe’ mantats’ u bino’ob tak pool Ministerio, beyxan ku k’áatiko’ob áantaj ti’ u mola’ayil Sistema Nacional de Identificación Individual de Ganado (Siniiga), tu’ux láayli’ u xo’okol jaytúul ba’alche’ ku yokolta’al ichil tuláakal u noj lu’umil México.
Kex beyo’, tu jo’oloj jayp’éel ja’abo’obe’, ya’ab ti’ tak pool ku beeta’ale’ ma’ táan u jéets’el u si’ipil máax betej, le beetik ajtséen wakaxo’obe’ ma’ táan u ts’o’oksik ba’ax ku k’áata’al ti’ob.
Ichil ba’ax chíikpaj ti’ Encuesta Nacional de Victimización y Percepción sobre Seguridad Pública 2020, beeta’ab tumen Instituto Nacional de Estadística y Geografía (Inegi), u yokolta’al wakaxe’ jatsa’an ichil ‘uláak’ ookolo’ob’, le je’ela’ u k’áat u ya’ale’, jela’an ti’ le k’ajóolta’an beey áasalto wa ookol ich najo’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
