Úuchik u máak U K’iinil Ja’ ti’ Yóok’ol Kaabe’, u múuch’kabilo’ob kaaj, ajxak’al xooko’ob, ajkanan yóok’ol kaab yéetel u kajnáalilo’ob maaya kaajo’ob ti’ u péetlu’umil Yucatán, tu beetajo’ob páayt’aan ti’al u séeb éejenta’al u túumben A’almajt’aanil Ja’ob.
Tu páayt’antajo’ob u kajnáalilo’ob u lu’umil México; múuch’kabilo’ob, máaxo’ob ku meyajo’ob ti’al u kaláanta’al yóok’ol kaab, múuch’ilo’ob k’a’aaytik péektsilo’ob ti’al u k’i’itbesa’al,yéetel ti’al u séebkunsa’al t’aankku beeta’al ti’al u péeksa’al u yóol jo’olpóopo’ob yéetel ajpat a’almajt’aano’ob ti’al ka éejenta’ak a’almajt’aan jach k’a’abéet ti’al u kaláanta’al ja’.
También te puede interesar: Llaman al Congreso de la Unión a aprobar ley general de aguas
Ich k’a’atayajil tsikbal beeta’ab ti’ Internet tumen Asamblea Socioambiental Peninsular (ASP), Consejo Ciudadano Agua Yucatán (CCAY) yéetel Movimiento Agua para todos, agua para la vida, tu ts’áajo’ob k’ajóolltbil ti’ Cámara de Diputados, tu’ux ta’aytak u ts’o’okol u k’iinilo’ob meyaje’, ts’o’ok u p’atik waxakp’éel ja’abo’ob ma’ éejenta’ak a’almajt’aan ti’al u je’ets’el bix u yúuchul ba’al yéetel páajtalil yaan ti’ wíinik ti’al u yantal ja’ ti’, jeets’el tu jan jaatsil U Almejen Noj A’almajt’aan le lu’uma’, tumen walkila’ yaan ichil 12.5 yéetel 15 miyoonesil kajnáalo’ob mina’an ja’ ti’ob tu yotocho’obi’.
Beyxan, tu ya’alajo’obe’ wa ka yanak a’almajt’aan ti’al u je’ets’el bix unaj u k’a’abéetkunsa’al ja’e, je’el u yila’al ba’ax le ku yúuchul yéetel ja’ ku k’askúunta’alo’, je’ex tu péetlu’umil Yucatán, tumen jach táaj ya’ab u ch’a’abal ja’ tumen junmúch’ mola’ayo’ob ti’ u lu’umil México yéetel uláak’ táanxel lu’umo’ob.
Ti’ ya’abach lu’umo’obe’, tu ya’alo’ob, ti’al u yantal ja’e ku k’a’abéetchajal u ma’anal ti’ boteyáa wa ti’ piiapáa. “Ja’e su’ut ba’al ti’al konbil. Ti’al u yantal ja’ ti’ máake’ ku ma’anal yéetel ku ko’onol u páajtalil u meyajta’al. Chéen ti’al u tséenta’al jump’éel mola’aye’ ku k’askúunta’al le tu’ux ku jóok’sa’ali’ ts’o’okole’ ma’ táan u páajtal u je’ets’el wa yaan u yantal ja’ ti’ máax ku bin u líik’il walkila’”, tu tsikbaltajo’ob.
Wa ktukultik táan kmáansik u jach k’aasil pak’be’en k’oja’an ts’o’ok u yantal ichil le ts’ook 100 ja’abo’oba’, u p’áata’al mina’an ja’ ti’ ya’abach kaajo’obe’ ma’ táan u ts’áak u páajtalil u kaláantikubáaj máak je’el bix unaje’ ti’ le k’oja’ana’.
Beyxan tu ya’alajo’obe’, u jach nojoch talamil yaan Kaanpeche’, leti’ u seen pa’ak’al ba’alob jelbesa’an u ch’i’ibalil yéetel u seen k’a’abéetkunsa’al áagrokiimiko’ob, tumen ku beetik u k’astal ja’. Tu lu’umil Yucatáne’, ma’ táan u chíimpolta’al páajtalil yaan ti’ kaaj ti’al u yantal ja’ ti’ kaaj, ba’ale’ ti’ nojoch mola’ayo’ob, je’el le tu’ux ku tséenta’al k’éek’en wa le ku beetiko’ob u ja’il káaltale’, tumen ku ts’a’abal yóok’ol lu’um tu’ux ku núup’ul u bejilo’ob ja’ yéetel naats’ ti’ k’áaxo’ob kaláanta’an. Tu lu’umil Quintana Roo, yéetel tu jáalik u xamanil Yucatáne’, mina’an u muuk’il ja’, ts’o’okole’ ma’ táan u p’i’isil bix u bin u nojochíinsa’al múuch’kajtalilo’ob ku beeta’al.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
