Sasil Sánchez Chan
La Jornada Maya

Mérida, Yucatán
Lunes 6 de abril, 2020

U noj lu’umil Yucatán, je’el bix uláak’ u noj lu’umilo’ob Méxicoe’, táan u jach ts’áak u yóolo’ob ti’al ma’ u seten k’i’itpajal u k’oja’anil COVID-19 ich kaaji’. Yéetel ba’ax ku yúuchule’ ku taal túumben ba’alo’ob k’a’abéet u na’atal yéetel u ch’a’anukta’al tu beel tumen jala’achil ti’al u páajtal u ts’áak u yojéelt ti’ kaaj ba’ax najmal u beetik ti’al u kaláantikubáaj tu beel.

Tu káajbal tuláakal péeksajil yanchaj úuchik u k’uchul tu noj lu’umil Yucatán le k’oja’anila’, jala’ache’, Mauricio Vila Dosal, tu káajs u k’a’ayt ich kaaj bix u nu’uk u kaláantik u toj óolal wíinik, bix u bin u pa’ak’al k’oja’anil ich kaaj, ba’ax áantajil ku ts’áak ti’ kajnáalo’ob, ba’ax múul meyajil táan u beetik yéetel u jo’opóopilo’ob méek’tankaajo’ob, ichil uláak’ ba’alo’ob, ba’ale’ ti’al u páajtal u k’uchul ti’ tuláakal kaaje’, tu káajsaj u beetik jump’éel noj meyaj ti’al u na’atal tumen tuláakal máak: u k’a’aytaj ich maayat’aan.

Yáaxe’, tu k’a’aytaj, úuchak u jach ya’abtal máak t’aan ti’ u telefonoil u mola’ayil Toj Óolal ti’ u noj lu’umil Méxicoe’ je’eb jump’éel numeróo 800 YUCATAN (800 982 2826) ti’al u t’aan yukatekoilo’ob ku yu’ubiko’ob táan u tsa’ayal ti’ob COVID-19, ba’ale’ ka’aj tu ts’áaj k’ajóoltbile’, tu ya’alaj xan wa ka yanak máax ku t’aan ich maayae’ yaan xan u núuka’al ti’ ich maaya. Ts’o’okol xane’, tu sáasilkunsaj le numeróo je’elo’, jach chéen ti’al máaxo’ob ku yu’ubiko’ob táan u tsa’ayal ti’ob le k’oja’anilo’.

Beyxan, u jala’achil u lu’umil Yucatáne’ tu ya’alaj je’el xan u páajtal u xak’alta’al jejeláas ba’alo’ob yóok’lal u túumben k’oja’anil coronavirus, ichil u kúuchil Internet: coronavirus.yucatan.gob.mx, tu’ux, le ken okok máake’, ku páajtal u xo’okol ba’alo’ob je’el bix: bix u tsa’ayal ti’ máak le k’oja’anilo’, ba’ax coronavirus, ba’ax k’a’abéet a beetik ti’al ma’ u pa’ak’al tech, bix u kaláantikubáaj máak ti’ kúuchilo’ob payalchi’, bix u nu’uk u kaláantikubáaj máak ti’ kúuchilo’ob meyaj, ba’ax k’a’abéet a beetik le ken na’akakech camión, ichil uláak’ ba’alo’ob, ba’ale’ tuláakale’, ich maaya xan. Beyxan tuláakal le je’el ts’íiba’ano’, ku páatal u yéensik máak ti’al u xok ta computadora wa ta celular.

Uláak’ ba’ax beeta’ab tumen Vila Dosale’, leti’ úuchik u jets’ik xan jump’éel u numeeroil WhatAapp (9991 40 66 22) tu’ux xan ku núuka’al ts’íib ich maayat’aan, u k’aaba’e’
[i]U tsikbalil tu yóok’laj[/i] Coronavirus COVID-19. Ti’al u páajtal u meyaje’, jala’ache’ tu k’a’aytaj yanchaj u k’a’abéetkunsa’al jump’éel robot. U beelale’, u núukik ti’ máak ba’ax ku k’aata’al le ken túuxta’ak wa ba’ax. Ti’al u meyaj tu beele’, máake’ k’a’abéet u yáax líik’sik le nuumero’ ichil u contactos, le ken ts’o’okoke’ k’a’abéet u túuxtik jump’éel ts’íib, ti’al beyo’, ken núukake’ u k’áata’al tech ba’ax le a k’áat a wojéelto’. Yáaxe’, wa jach táaj k’a’abéet áantaj ti’ máake’, ku páayt’ankech ti’al a t’aan 911, ts’o’okole’ ku k’áatik tech ka a ts’íibt jump’éel numeróo ti’al a séeb áanta’al: 1) ba’ax beetbil ti’al ma’ u páak’aj ten; 2) yaanten wáaj COVID-19; 3) Ba’ax k’a’abéet u yojéelta’al; tuláakal xane’ ich maayat’aan.

Te’e k’iino’oba’ jach k’a’abéet u k’a’ayta’al ti’ kaaj tuláakal ba’ax je’el u meyaj ti’al u kaláantikubáaj ti’ COVID-19, ba’ale’ u tajan k’a’abéetile’, ka béeyak u k’uchul yéetel u na’atal tumen tuláakal kajnáalo’ob Le beetike’, u jala’achil u lu’umil Yucatáne’ táan u jach ts’áak u yóol ti’al u yúuchul, úuchik u kaxtik u yuumil ti’al ka páatak u núuka’al t’aan yéetel ts’íib ich maaya. Beyxan yaan k’a’aytajilo’ob ku beetik jala’ach, Mauricio Vila, ti’ Facebooke’, tu’ux ku sutk’esa’al u ts’íibil ich maaya ti’ le ba’ax ku ya’aliko’. U tukulil xane’ u páajtal u xo’okol tumen kaaj le ba’ax ku ya’alalo’.

Ba’ax táan u beeta’al tumen u jala’chil u noj lu’umil Yucatán ti’al u k’a’aytik jejeláas ba’alo’ob ti’al le noj lu’uma’, k’a’anan tumen táan u táakbesik tuláakal kajnáalo’ob, úuchak u k’a’abéetkunsik xan maayt’aan ti’al beetik k’a’aytajilo’ob yéetel ti’al u ts’áak k’ajóolbil k’a’anan ba’alo’ob ti’ kaaj. Ts’o’okole’, ba’ax ku kaxta’ale’ ka páatak u yojéelta’al tumen tuláakal máak u jaajil ba’al ti’ máaxo’ob unaj u ya’aliko’ob bix yanik ba’al ti’ le lu’uma’.


Lo más reciente

Detienen a probable responsable de feminicidio y violación en agravio de una niña en Izamal

La SSP, Fiscalía y fuerzas federales ubicaron y detuvieron al imputado, originario de Veracruz, en Valladolid

La Jornada Maya

Detienen a probable responsable de feminicidio y violación en agravio de una niña en Izamal

Michoacán: 5 muertos por ataque con explosivos a base de Policía Comunitaria de Coahuayana

Se reportan también cinco personas heridas; sin determinar, la naturaleza del artefacto usado en el atentado

La Jornada

Michoacán: 5 muertos por ataque con explosivos a base de Policía Comunitaria de Coahuayana

Incendio de discoteca en India deja 23 muertos

La policía cree que la mayoría de los fallecidos son empleados del club

Sputnik

Incendio de discoteca en India deja 23 muertos

'Huacho' Díaz Mena entrega apoyos a grupos folklóricos, musicales y parteras mayas en Uayma

El gobernador de Yucatán anticipó que en 2026 iniciará un programa de apoyo económico en beneficio de parteras tradicionales

La Jornada Maya

'Huacho' Díaz Mena entrega apoyos a grupos folklóricos, musicales y parteras mayas en Uayma