Jump’éel cha’an k’i’itbesa’abe’ tu chíikbesaj k’uux óol ku yu’ubik kaaj tumen táan u líik’sa’al u otelil Edzná, jump’éel noj meyaj k’a’aytab yaan u beeta’al, le 23 ti’ enero máaniko’, tumen u jala’achil u noj lu’umil México, Andrés Manuel López Obrador, ti’al u béeytal u k’a’amal máak, beyxan ti’al u ts’a’abal Internet naats’ ti’ u yúuchben kaajil Edzná, Kaanpech. Le jueves máanika’, máaxo’ob táaka’an ichil u múuch’kabil Consejo Regional Indígena de Xpujil (CRIPX) tu k’a’aytajo’ob táan u beeta’al ka’a yáal bej ku bak’pach ichil u k’áaxil Reserva de la Biósfera de Calakmul.
Leti’obe’ tu k’áatajo’ob ma’ u ts’a’abal k’ajóoltbil u k’aaba’ob, tumen táan u beeta’al jump’éel xaak’al yóok’lal líik’saj tu beetajo’ob tu táan u mola’ayilo’ob yóok’ol kaab yéetel u páajtalil wíinik. Ba’ale’ yanchaj jayp’éel cha’ano’ob káaj u k’i’itbea’al tu júuchil Facebook tu’ux ku yu’uba’al u k’áatchibta’al éejidatario’ob tumen juntúul ti’ le máaxo’ob táaka’an ichil CRIPX, úuchik u yila’al ts’o’ok tak u káajal u páakta’al u k’áaxil tu’ux kun beetbil le kúuchilo’, ti’al u béeytal u yokol u máakinaryail.
En español: Construcción de Hotel Tren Maya en Calakmul genera molestia
Te’e cha’ano’, ku yu’ubal juntúul máak táan u tsikbal yéetel juntúul éejidatario, ka’alikil u machmaj u ju’unil plaanos yaan tak u loogoil Tren Maya/Fonatur. Meyaj kun beetbile’ k’aaba’inta’an Hotel Tren Maya, ts’o’okole’ ku chíikpajale’ leti’e’ éejidatario máax tsolik ma’ táan mix u k’áat u yu’ub wa le ba’ax kun betbile’ ma’ je’ex u kúuchil Azulik, tu kaajil Tulum, Quintana Roo, tumen le je’elo’ ti’ líiksa’ab jach tu tojil u jach ka’analil le k’áaxo’.
Beyxan ku yu’ubal u ya’alale’ “ti’ éejidatario’obe’ ma’ jk’uba’abi’, ma’ xan e’esab ti’ob u MIAili’ -Manifestación de Impacto Ambiental- najmal u yantal kéen beeta’ak meyajo’ob je’el bix le je’ela’, tumen k’a’anan u yojéelta’al tumen tuláakal máax táaka’ane’, wa xak’alta’an tu beel bix kun lúubul ti’ k’áax le ba’ax kun beetbilo’, chéen a’alab ti’ob yaan u beeta’al le meyajo’, yéetel bix kun beetbil, ba’ale’ leti’obe’ mix ba’al tu ya’alajo’ob yóok’lal”.
Juntúul ti’ máaxo’ob táaka’an CRIPXe’ tu beetaj páayt’aan ti’al u xíimbalta’al le k’áaxo’, ka tu k’a’ajsaj jts’a’ab k’ajóoltbil u xaak’alil Manifestación de Impacto Ambiental tu jaats bejil 7, ku k’áatal tu noojolil Quintana Roo tak Escárcega, tu’ux ku núupul xan u jaatsilo’ob 1 yéetel 2; ka’aj jts’a’ab k’ajóoltbile’ a’alab yaan u k’e’exel bej yáax tukulta’an kun beetbil ti’al Tren Maya, yéetel a’alabe’ yaan u ch’a’abal 11 mil 399 kiloometros kuáadradosil le k’áaxo’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
