Tu sáastalil u k’iinil 5 ti’ octubree’, tu bak’pachil u kúuchil Centro de Convenciones de Chicago jp’áat jaytal ya’abach mejen kimen ch’íich’o’ob. Uláak’ juntéen úuchik u seten p’uchikubáajo’ob ti’ jump’éel ba’al beyo’, ts’o’oke’ lelo’ tu beetaj u je’ets’el ba’ax táan u chíikpajal ti’ jump’éel xaak’al beeta’ab: k’a’anan u ch’éejsa’al ba’ax k’ajóolta’an beey contaminación lumínica ti’al u kaláanta’al u kuxtal ch’íich’o’ob.
U pikil ju’unil Nature Communications tu ts’áaj k’ajóoltbil jump’éel meyaj beeta’ab yóok’lal ba’ax yaan u yil sáasilo’ob (artifisyaales) ti’ u kuxtal ch’íich’, tu jo’oloj úuchuk ba’alo’ob je’el bix te’e Chicagoo’ -tu’ux mola’ab kex 946 u túul kimen ba’alche’ob tumen u ajmeyajilo’ob Museo de Historia Natural- tumen táan u bin u suuktal u yúuchul.
En español: Reducir la contaminación lumínica, imprescindible para salvar a las aves migratorias
Xaak’al jo’olbesa’an Universidad de Colorado ts’o’ok u ketik maanal 10 miyoonesil ch’úuktajil beeta’an yéetel u yáantajil radares meteorológicos, tu’ux ila’ab jach bix yanik ba’al te’el kúuchilo’, ts’o’oke’ jach sáasil ba’ax chíikpaji: le seten sáasilo’ob yaane’, u ka’ap’éel ba’axil beetik u kíimil ch’íich’o’ob ku máano’ob táatanxel kaajo’ob.
“U xik’nalo’ob tak uláak’ táanxel tu’uxe’, ku p’atik ich sajbe’entisl u kuxtal ch’íich’o’ob, máaxo’ob ku náachtal kiloometróos, ts’o’oke’ ku bek’echtalo’ob tak chúumuk ti’ bix u káajalo’ob chúumuk bej. Jach k’a’anan u kaxtiko’ob tu’ux u je’elelo’ob yéetel ba’al ti’al u jaantiko’ob, ti’al ma’ u kíimilo’ob yéetel ti’al u k’uchulo’ob tu’ux ku bino’ob”, tu ya’alaj Kyle Horton, jbioologóo ti’ u noj najil xook Universidad Estatal de Colorado.
Ku yila’ale’ u sáasilo’ob kaaje’ leti’e’ yáax ba’ax ku yilik ch’íich’ ti’al u yojéeltik tu’ux kun jáayal, tumen suuk u péeko’ob de áak’ab, ba’ale’ láayli’ xan “traampae’” tumen ku beetik u p’úuchulo’ob, ts’o’oke’ ku beetik u k’uchulo’ob ti’ kaajo’ob ma’ no’oja’an u ti’alo’obi’.
Ajxaak’alo’obe’ ku ya’ako’obe’ wa ku yéensa’al beyka’aj u k’a’amil u leem sáasile’, wa u chan yéensa’al u juule’, je’el u yáantaj ti’al ma’ u p’uchkubáaj ch’íich’o’obi’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
.jpg)
