Ts’o’ok u chukik 55 u ja’abil, ba’ale’ Rosa Elenae’ táan u beetik ba’ax tu náaytaj ka’ach tu paalil: u ts’o’oksik u xookil ti’al u beetik u x-áantaj ts’akyaj, meyaj ts’o’ok 35 ja’abo’ob jo’op’ok u beetik. Leti’e’ síij ti’ u maaya lu’umil Quintana Roo, yéetel ku tsikbaltik bix ts’o’ok u yantal u bix kajtal ti’ uláak’ kaaj ti’al u béeykunsik u xook. Ya’abach juntéenake’, ku ya’alik, ts’o’ok u yantal u beetik u xsutt’aanil ti’al máaxo’ob ku taal ti’ mejen kaajo’ob ma’atech u t’aniko’ob káastelan t’aan ba’ale’ k’a’anan u ts’a’akalo’obi’.
Rosa Elena Durán Chan síij tu kaajil Petcacab, tu méek’tankaajil Felipe Carrillo Puerto, tu’ux tu xokaj u primariai’. Ka’aj ts’o’oke’ tu xokaj u séekundaariail ti’ noj kaaj. U taakil u ts’o’oksik u xooke’ tu beetaj u p’atik u yotoch ti’al u bin kajtal yiknal u láak’o’ob yaan tu noj kaajil Chetumal, tu’ux tu ts’íibtaj u k’aaba’ tu najil xook Conalep, ti’ u teeknikoil xook éenfermería, chéen ba’axe’ ma’ páatchaj u ts’o’oksiki’.
“Binen in beet in séervisio sosiale’, ka’aj a’alabe’ táan u binetik máak ti’al u meyaj tu kúuchil ts’akyaj Chetumal, le beetik ti’ p’áaten meyaji’, xáanchaj táan in beetik in xka’ameyajil tak ka’aj ts’a’abten in baasaei’. In ti’ale’ jach táaj ma’alo’ob ba’al tumen káaj in náajaltik taak’in ti’al u páajtal in wáantik in baatsil p’aatal Carrillo Puertoi’”, ku k’a’ajsik.
Leti’e’ u xnuk kiikil ichil jo’otúul paalal, ku tsikbaltike’ yanchaj u yáantik u yuumo’ob ti’al u páajtal u líik’sa’al u yíits’ino’obi’. Ya’abach ti’ u láak’o’obe’ tu kanaj u meyajto’ob wa ba’ax yaan u yil yéetel u toj óolal wíinik: ka’atúul u yíits’ino’obe’ x-áantaj ts’akyajo’ob, juntúul u xsoobe’ táan u xook ti’al u kanik xan, yéetel uláak’ juntúul u jsoobe’ tu kanaj u beet u kiimikoili’.
Beyxan, uláak’ ba’al beetik u ki’imaktal u yóol yéetel u meyaje’, leti’e’ páajtalil yaan ti’ ti’al u yáantik máaxo’ob ti’ k’a’abéet ts’aak, ku taalo’ob ti’ maaya kaaj yéetel ma’ táan u kanik u t’ano’ob káastelan t’aan yéetel ajts’akyajo’ob: “teen máax beetik u sutt’aanil, tene’ in wojel maaya, kex ma’ jach tu beeli’, ba’ale’ kin na’atik”.
Ts’o’ok u beel, “ba’ale’ in kaambal xooke’ tin p’ataj tséelik, ja’alibe’, ma’ béeychaj in ts’o’oksik. Tin líik’saj kantúul in paalal ka’aj p’áaten Chetumal”. Tu ja’abil 2000 túune’, u yíicham, juntúul jts’akyaje’, túuxta’ab meyaj Playa del Carmen, ka’aj tu láak’intaj. Ts’o’ok kamp’éel ja’ab óoperarta’ak u baakel u paac u yíicham, chéen ba’axe’ ma’ patal jóok’iki’, tumen ma’ tána u béeytal u péek, le beetik walkila’ k’a’abéet u kaláantik tub yotoch. Ba’ale’, ma’ luk’ tu pool u taakil u ts’o’oksik u xookil éenfermeríai’, le beetik tu ka’aj ts’íibtaj u k’aaba’ ti’al u xook ti’ u najil xook éenfermería Ignacio Chávez.
“Kéen in wil beyka’aj ba’al yaan in beetej, tumen yaanten le xooko’, in wotoch yéetel in wíichame’, yaan k’iine’ kin wa’alik: ma’ taak in ts’o’oksiki’; kéen in wa’al ti’ in paalalo’obe’, leti’obe’ ku núukiko’obten: ma’, teche’ ts’o’oksej. In tuukule’, leti’ in ts’o’oksik in xook, taak in beetik ba’al tu beel, in k’áat in jóok’s le xookila’. In k’áat in wu’uy ki’imak in wóol tumen táan in xook yéetel táan in jóok’ol táanil”, ku ya’alik.
Rosa Elena ku xook lalaj viernes kéen káajak u chíinil k’iin, beyxan bulk’iin lalaj sábados. U yalabil k’iino’obe’ ku meyaj tu kúuchil ts’akyaj ISSSTE yaan Playa del Carmen. Ti’ máaxo’ob táankelemo’obe’ ku ya’alik ti’ob: “in wojel jach talam u beeta’al, ba’ale’ wa yaan u yóol máake’ je’el u béeyta’al ba’al”.
También te puede interesar:
-Personal de enfermería de Yucatán gana 50 por ciento menos de la media nacional
-A sus 55 años lucha por un sueño: ser enfermera
-Personal de enfermería mexicano, el peor pagado a nivel mundial: Vázquez Porter
-De oficio a profesión; la enfermería se ha revalorizado en la última década
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
