Kelly Ramírez, yucakatekail yéeya’ab tumen Wikipedia ti’al u yantal ts’íibo’ob yéetel u keet paakatil xiib yéetel ko’olel

Itzel Chan

X-áaktibista yéetel yéetel u xjo’olbesajil u múuch’kabil  Igualdad Sustantiva Yucatán, Kelly Ramírez Alpuche, yéeya’ab ti’al u páajtal u múul meyaj ti’ Latinoamérica ti’al u páajtal u beeta’al, u xak’alta’al wa u sutt’anta’al le beyka’aj ts’íibo’ob ku páajtal táakbesa’ano’ob ti’ Wikipedia yóok’lal síientifikáa, xts’íibo’ob, xk’aay tuukulo’ob, x-its’ato’ob, xts’íib k’ajla’ayo’ob, yéetel uláak’ ko’olelo’ob ku jóok’sa’al ts’íib tu yóok’lalo’ob, ba’ale’ ba’ax ku ya’alale’ ma’ chuka’ani’ wa mix táakbesa’ano’obi’. 

“Ya’abach ko’olelo’ob ma’ chíikbesa’ako’ob ti’ web, u k’ajla’ayilo’obe’ ma’ chíimpolta’ani’ wa ba’ax ts’íibta’an tu yóok’lalo’obe’ jach táaj jump’íit, le beetike’ payalt’aan beeta’abe’ ti’al u páajtal u chukbesa’al ba’ax ts’íibta’an, ba’ale’ beyxan yéetel u paakatil ko’olel”, beey tu ya’alaj Kelly.  

Payalt’aane’ jóok’sa’ab tumen RedDoc Investigación  (Red de investigación sobre Documentales), beyxan Instituto Mora yéetel Wikipedia México, úuchik u k’a’ajsa’al Día Internacional de la Eliminación de la Violencia contra las Mujeres.

Meyaj tu’ux yaan u táakpajal Kellye’ ku k’aba’tik “El Editatón Virtual. Mujeres a la Wiki” tu’ux tu ts’íibtaj u k’aaba’ ya’abach ko’olelo’ob kaja’ano’ob ti’ jejeláas u noj lu’umilo’ob Latinoamérica.

“Máaxo’on yéeya’abone’ yaan u yantal u páajtalil kxak’altik ts’íibo’ob beeta’an yóok’lal ko’olelo’ob, ba’ale’ yaan kkaxantik ka p’áatak yéetel u k’a’ambenil u paakatil ko’olel”, tu ya’ala x-áaktibistáa yukatekail. 

Ti’al u beeta’al le meyaja’, máaxo’ob ku táakpajale’ yaan u ts’a’abal ti’ob jump’éel kaambal xook ma’ili’ máanak u k’iinil 21 ti’ noviembre, ti’al beyo’, le k’iin je’elo’ u páajtal u beeta’al u meyajil xak’alts’íib. U tuukulile’ ka láaj p’áatak tu beel ti’al meyaj tu k’iinil 25 ti’ le winala.  

“Ma’ táan u xáantal ken káajako’on yéetel le kaambalo’, ts’o’okole’ ba’ax táan u beeta’ale’, beey in wóol k’a’anan meyaj tumen jach k’anbe’en u chikbesa’al ko’olelo’ob ichil u k’ajla’ayil k’iino’ob, unaj kchikpajal yéetel u jaajil ba’al”, tu ya’alaj.  

Le beetike’, ti’al Kellye’ jach k’a’anan u táakpajal, tumen ken ts’o’okok u meyaj te’ela’, u k’áat u ts’áaj k’ajóoltbil uláak’ ba’alo’ob yóok’lal k’a’anan ko’olelo’ob ts’o’ok u yantalo’ob ichil u k’ajla’ayil Yucatán. 

“Ichil u k’ajla’ayil wíinike’, ko’olelo’obe’ ma’ chikbesa’ako’obi’, le beetik k’a’anan u páajtal u tu’ux u je’ets’el ba’ax ts’o’ok u beetiko’ob, unaj kp’atik kchíikulali’”, tu ya’alaj. 

Ichil ko’olelo’ob yaan u xak’altiko’ob ts’íibo’obe’ ti’ yaan ku taal México, Estados Unidos, Honduras, Costa Rica, Brasil, Cuba, Guatemala, Argentina, Uruguay, Chile, República Dominicana, ichil uláak’ noj lu’umo’ob. 

Igualdad Sustantiva Yucatán jump’éel múuch’kabil ku meyaj te’e noj lu’uma’, tu’ux ku kaxta’al ka yanak kúuchilo’ob tu’ux ka páatak u uts yantal ko’olelo’ob yéetel ku kaxtik xan u péeksik u yóol máak ti’al u éejenta’al LGBTTTI kaaj.  

Tak ma’ sen úuchake’, múuch’kabile’ táakpaj ka’aj k’áata’ab ka éejenta’ak tumen Instituto Nacional Electoral (INE), u meyajil 3 de 3 ti’al u ch’éenel u loobilta’al ko’olel; yéetele’ táan u yila’al ma’ u ts’a’abal meyaj ti’ u mola’ayilo’ob jala’ach, máaxo’ob u p’axmajo’ob taak’in ti’al u tséenta’al paalal, máaxo’ob u loobiltmajo’ob ko’olel wa u beetmajo’ob k’aas ti’ je’el máaxak ko’olelil. 

Edición: Ana Ordaz