Especial: El nuevo oro verde
Kex yanchaj jayp’éel k’iino’ob chan éem u tojol tu káajbal le ja’aba’, ts’o’ok u jach táaj ko’ojtal limón tuka’atéen. Te’e k’iino’oba’, a 950 pesos ku tojoltik u ma’anal 18 kilos, tu kúuchil Central de Abastos, ti’ u kaajil Jo’.
Ba’ale’ le ku ko’onol chéen beey jump’íitil, láayli’ te’e kúuchilo’, páatchaj u yila’ale’, ichil 53 yéetel 65 yanik u tojol, le beetike’, yaan jaytúul ti’ le ajkoonolo’ob tukultike’ jach táaj píitmáanja’an ti’ le beyka’aj suuk u tojoltiko’.
U seen ko’ojtal limóne’ táan u lúubul k’aasil ti’ u ajmeyajilo’ob Central de Abastos. Ajmeyajo’ob ti’ u kúuchil koonol “La Parcela” tu tsikbaltajo’obe’ u p’íittal máaxo’ob ku maane’ ku yúuchul tumen ts’o’ok u jach ko’ojtal ba’ali’, u ya’abil máax jach u’uyik le talamila’, leti’e’ yaan u kúuchil u ko’onol janal.
Ka’aj k’áatchibta’abob túun yóok’lale’, tu ya’alajo’ob ka’ache’ suuk u yila’al le ku maano’obo’, lalaj p’iisk’iinil, ba’ale’ tumen seen ko’ojchaje’ ts’o’ok u ch’éenel u yila’alo’ob, tumen ku kaxtik bix u beetiko’ob ti’al ma’ u jach ilko’ob u talamil.
Jmeyaje’, tu ya’alaje’, ya’abach ti’ le ku maano’obo’, ku manko’ob u kóonsentradoil le limono’ ti’al u meyaj ti’ob kéen jo’op’ok u cha’akal bak’, tumen le je’elo’ maas ma’ ko’oji’. Le jump’íit ku maniko’obo’, leti’e’ ku ts’a’abal yóok’ol mesa, tu’ux ts’o’ok xan u chan ch’éenel u yila’al u ts’a’abal le limono’.
Beyaxn, tu tsikbaltajo’obe’ yaan uláak’ kúuchilo’ob koonol naats’ te’e Central de Abastaose’ tu’ux yaan ba’ale’ ma’ jach táaj ma’alobtako’obi’. Kex tumen láayli’ leti’e’ klaaseo’, le ku ko’onol te’e kúuchilo’obo’ ma’ túumbentaki’; le beetik beey xan u tojolo’.
U seen ko’ojtale’, ku ya’aliko’ob, ku beetik uts ti’ máaxo’ob pak’ik le limono’. Leti’e’ máaxo’ob yaan tu noojolil Yucatán. TS’o’okole’, leti’ u biinsa’al konbil tak uláak’ táanxel lu’umo’ob ba’ax beetik u jach ko’ojtal.
También te puede interesar:
-Costal de limón, hasta en 950 pesos en la Central de Abastos de Mérida
-Limón, el ''nuevo oro verde'', por los precios alcanzados
-El limón es el fruto más caro en Tulum: comerciantes
-Restauranteros de QRoo anticipan aumento de precios, por varios incrementos
-Estudio sobre uso del limón contra neumonía será retomado por la Uimqroo
-Táan u xak’altik Uimqroo ba’axo’ob ku seen ts’a’akal yéetel limón
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
