de

del

Foto: Detrás de cámaras de 'Volver sin ti'

Bix a ts’ook t’aan yéetel máax mina’an, mina’an wíinkilal a mukej, mix xan reestos ti’al a kili’ich t’antik. Ku páajtal wáaj u na’atal ba’ax úuchij. Je’el beyka’aje’ wa alab óoltik a ka’a ilik máax sa’at techo’. Ka suunak. K’áak’náabe’ unaj u chíimpolta’al.

Le je’elo’obo’ chéen jayp’éel tuukulo’ob jok’a’an ti’ u cha’anil Volver sin ti, kóom cha’an táant u ts’a’abal k’ajóoltbil tu kúuchil Cineteca del Teatro Armando Manzanero, tu noj kaajil Jo’, tu’ux ku ye’esa’al ba’ax úuch ti’ Romualda, juntúul ko’olel 70 u ja’abil, máax kaja’an naats’ ti’ u jáal ja’il Sisal. Walkila’ leti’e’ chi’ichnak tumen jatsa’an u tuukul yóok’lal ba’ax tséentmajil tu kuxtal: chuk kay.  

Letei’e’ sa’at u yáabil, juntúul u máakil ja’, walkil óoxp’éel ja’abob paachil. Chem tu’ux ku bin ka’ache’ úuch loob ti’, ba’ale’ ma’ kaxta’ab u wíinkilali’; kex beyo’ u yóol yéetel u piixane’, láayli’ kuxa’an ichil u láak’tsilo’ob. 

Itto Muñoz Carrillo, máax jo’olbes u beeta’al cha’ane’, tu tsolaj ti’ La Jornada Mayae’ le tu beetajo’ jump’éel meyaj ku kaxtik u ye’esik talamo’ob yéetel sajbe’entsil ku máansa’al sáansamal tumen u wíinikilo’ob k’áak’náab, ba’ale’ beyxan ku ye’esik bix kuxa’an máaxo’ob yaan te’e jáal ja’o’.
Uláak’ ba’al k’a’anan ti’ le cha’ana’ ti’ yaan tumen ku ye’esa’al bix u na’atal kíimil wa saatalil ajchuk kayo’ob kéen sa’atakob ja’ab man ja’ab tu k’áak’nabilo’ob Yucatán. Tuláakal le je’ela’ ku tsikbalta’al tumen Rumualda, u chiich juntúul jchuk kay sa’at ich ja’ tu winalil mayo ti’ u ja’abil 2019. Romualdae’ ma’ chuk kayi’, ba’ale’ u kuxta’ale’ ti’ jóok’ol te’e meyajilo’. 

“Je’el bix u yúuchul xan yéetel uláak’ máako’ob ku sa’atalo’ob tu lu’umil Méxicoe’, ka wu’uyik beey chéen na’an u k’iinil kéen a ka’a il a láak’o’, ba’ale’ chéen u máan k’iin beetik a na’atike’, mix bik’in kéen suunak”, tu ya’alaj Muñoz Carrillo.

Kex beyo’, ku ya’alik, leti’obe’ kuxa’anob yéetel saajkil, tumen ma’ tu jáan okol tu pool máak wa ma’ táan u ka’a ilik u láak’. 
Le beetike’, yéetel le cha’ana’, béeychaj u jets’ik u tuukul Romualda, tumen talam ba’ax tu máansaj, yéetel ma’ chéen ch’a’abil u tu’ubsa’ali’. Cha’ane’ ku páajtal u yila’al te’ela’: https://www.youtube.com/watch?v=3t0oc9C9sDI&t=41s

Lee nuestro especial:

-Mérida: Exponen sobre la vida de las comunidades pesqueras durante la pandemia

-'Volver sin ti', retrato de incertidumbre y esperanza por desaparecidos en el mar

-'Volver sin ti', cha’an e’esik u kuxtal Romualda, ko’olel jsa’at u yáabil ich k’áak’náaj walkil óoxp’éel ja’ab

-Biblioteca de Cozumel invita a pescadores a contar sus experiencias en el mar

-Pescadores campechanos a una década de malas rachas y nulo apoyo

-Puerto Juárez, tierra de pescadores que precedió a Cancún

-A bordo de un velero, una familia mexicana le dio la vuelta al mundo en cuatro años

-Cambios en técnicas de pesca llevan a práctica sustentable: Javier Chan

-Te’e ts’ook ja’abo’oba’, le bix u chu’ukul kaye’ ts’o’ok u bin u jelpajal, ku ya’alik jchuk kay ti’ u kaajil Punta Herrero